اصحاب ائمه و حفظ میراث فرهنگی شیعه

نگارش جوامع حدیثی در میان اصحاب ائمه - علیه السلام - بسیار طولانی است، به ویژه پس از دوران امام صادق - علیه السلام - افراد زیادی در جامعه شیعه مصمم شدند تا روایات را جمع آوری کرده و آنها را برای شیعیان ساکن در کشورهای دور و نزدیک به منظور راهیابی به افکار و اندیشه‌های اهل بیت، بفرستند. با گذشت زمان بر شمار این مؤلفان افزوده شد و کتابهای بیشتر و مفصل تر تألیف شد. یکی از چهره‌های مؤلف در روزگار امام عسکری - علیه السلام - حسین بن اشکیب سمرقندی است. کسی که مدتی در قم خادم مقبرة حضرت معصومه (س) بود، بعدها به سمرقند رفت

موانع و مشکلات تاریخ نگاری شیعه

مقدمه
تاریخ به دلیل اهمیت و ارزشش در اسلام، مورد توجه خاص مسلمانان قرار گرفته است. بی‏شک، شیعیان و رهبران گرانقدر شیعه نیز از ارزش و اهمیت آن غافل نبوده‏اند و حتی با انگیزه‏هایی قوی، تاریخ را مورد توجه خود قرار داده‏اند که به اختصار، به برخی از آنها اشاره می‏کنیم:
1. بخش قابل ملاحظه‏ای از قرآن کریم در باره حوادث تاریخی است. قرآن همچنین به پیروان خود تاکید می‏کند که این حوادث و امثال آنها را مورد توجه قرار دهند و آن‏گونه که خود قرآن تصریح می‏فرماید، هدف از ذکراین حوادث در یک کلمه خلاصه می‏شود و آن »عبرت گرفتن‏» و انتخاب راه صحیح برای زندگی کردن است.

تاریخ نگاری شیعیان[1]

تاریخ نگاری شیعیان، تاریخ نویسی و به طور کلی، تألیف کتاب در اسلام به وسیلة شیعیان آغاز گردید. صحابه و تابعین از صدر اسلام، اخبار مربوط به سنت، سیره، اقوال، افعال و معجزات رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلم ـ و شرح احوال نیاکان و قبیلة او و اخبار کعبه و مکه و احوال اولاد و اهل بیت و اصحاب و کاتبان وحی و مشاوران و سرداران و خادمان آن حضرت را برای هم روایت می کردند و این کار را از مقولة عبادت و حفظ شعائر دین می شمردند. اخبار انبیاء و امم پیشین نیز که مفسر قـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ قرآن و اطلاع بر آن ها برای هر مسلمان لازم بود ضبط و روایت می شد.

فتوح در اسلام

فتح تغلّبی، فتح قلوب
این مقاله از دو نگاه به موضوع فتوح، در دو شکل تغلبی و قلوب آن می پردازد. ابتدا با ورود اجمالی به پیشامد ردّه که زمینه ساز فتوح راشدی است و بیان مشکل حضور سرداران فاتح از بنومخزوم در مدینه، به ماهیت اصناف چهارگانة امت اسلامی بعد از پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و اله و سلّم ـ به عنوان عامل برپادارندة جریان فتوح پرداخته، و به تعریف و نقش هر یک در ساز و کار امت اشاره می کند. پس از آن به دو عنصر مقوم در هر دو شیوه از فتوح، یعنی اعرابی و عربی از زوایة نقش آفرینی پرداخته و با این فرض که حرکت هجرت، مدنیت و تعرُّب که مبیّن دو قطب از حضارت و بداوت است، دربارة دستاورد های فتح تغلبی و فتح قلوب، سخن به میان می آورد.

تنوع برونی و درونی تاریخ نگاری اسلامی

تاریخ نگاری اسلامی در مقایسه با تاریخ نگاری تمدن های پیشین و یا هم عهد خویش همچون یونان، روم، ایران باستان و... از خصوصیاتی برخوردار است که آن را به کلی از دیگران متمایز می سازد. بی تردید برجسته ترین این ویژگی ها را باید در گستردگی آن جستجو کرد. درست است که تاریخ نگاری اسلامی از لحاظ زمانی از برخی تاریخ نگاری های دیگر متأخر است ـ و این تأخر را می توان از اسباب گستردگی تاریخ نگاری اسلام به حساب آورد؛ زیرا هم باعث بهره گیری آن از میراث دیگران شده و هم به سبب نزدیکی زمانی به مان کمتر مورد دستبرد حوادث قرار گرفته است ـ اما تنها تأخر زمانی نیست که این حجم انبوه را آفریده است؛ به یقین عوامل متعدد دیگری نیز در این گستردگی نقش اساسی داشته اند.[1]

روشمندی و شرایط تحقیق در تاریخ اسلام

تعریف تاریخ و علمی بودن آن
واژة تاریخ از ریشه سامی گرفته شده، به معنی کرة ماه یا ماه به معنی گردش آن آمده است. این واژه در زبان اکدی «ارخو» و در عبری «یرخ» و در عربی «تاریخ» استعمال شده است.
به نظر می رسد، اعراب آن را به عنوان تعبیری فنی استعمال کرده باشند. احتمال این که این لغت بنا به نظر پاره ای از محققان از زبان حبشی وارد عربی شده باشد، به دلیل فقدان اصل آن در این زبان، ضعیف به نظر می رسد.
پاره ای از پژوهشگران برآنند که این واژه از عربستان جنوبی (یمن) وارد زبان عربی شده، شکل فرضی و اصلی آن توریخ بوده است. ابو ریحان بیرونی و حمزه اصفهانی بر این باورند که این کلمه از ماهروز (ماه + روز) فارسی وارد زبان عربی شده است.

ضرورت شناخت تاریخ اسلام

پس از آن که انقلاب فرهنگی صورت گرفت و در سطح دانشگاه ها عملی گردید و برنامه هایی با در نظر گرفتن نیازهای کشور و با رعایت نظام جمهوری اسلامی تدوین گشت، یکی از مواد درسی که فرا گرفتن آن برای همة دانشجویان لازم دانسته شد، تاریخ اسلام بود. آن روزها، هم برنامه ریز و هم دانشجو با شور و شوق از چنین درسی استقبال کردند، امروز نیز همان گرمی را در می یابیم. لیکن گاهگاهی می پرسند: دانشجوی رشتة شیمی یا فیزیک یا معدن شناسی چه لزومی دارد تاریخ اسلام را بداند. گاهی هم پرسش دیگری را مطرح می کنند که مگر دانستن تاریخ هم نیازی به فرا گرفتن از معلم دارد؟