توصیف دنیا و دنیاطلبان در نهج البلاغه

1. شگفت از آباد کننده دنیا
عجبت لمن إنکر النشإ الاخری، و هو یری انشإة الاولی، و عجبت لعامردار الفنا و تارک دار البقا. (حکمت 126)
در شگفتم از کسی که ورود به جهان دیگر را انکار می کند، در حالی که ورود به جهان نخست را می نگرد و در شگفتم از آباد کننده این جهان ناپایدار و رها کننده آن سرای جاویدان.
2. علت هلاکت گذشتگان
انما هلک من کان قبلکم بطول آمالهم و تغیب آجالهم. (خطبه 147)
پیشینیان شما، در حقیقت به سبب درازی آرزوها و از یاد بردن اجل هایشان به هلاکت افتادند.
3. از علاقه دنیا بکاهید!
و من کلام له علیه السلام کان کثیرا ما ینادی به اصحابه - : تجهزوا، رحمکم الله، فقد نودی فیکم بالرحیل، و اقلوا العرجة علی الدنیا، و انقلبوا بصالح ما بحضر تکم من الزاد، فان امامکم عقبة کوودا، و منازل مخوفة مهولد لا بد من الورود علیها، و الوقوف عندها، و اعلموا ان ملاحظ المنیته نحو کم دانیة، و کانکم بمخالبها و قد نشبت فیکم، وقد دهمتکم فیها مفظعات الامور، و معضلات المحذور. فقطعوا علائق الدنیا و استظهروا بزاد التقوی. (خطبه 204)
کلامی است از امیرالمومنین علی علیه السلام که در بسیاری از اوقات به صدای بلند، با آن سخن، به اصحاب خود خطاب می فرمود:
خدا شما را رحمت کند، آماده شوید؟ پس به تحقیق، ندای کوچ کردن (از این دنیا) به شما داده شده است. اعتماد و علاقه خویش را نسبت به ماندن در دنیا کم کنید و با توشه ای مناسب و پسندیده که در اختیار دارید، از دنیا به آخرت منتقل شوید! پس بی گمان در برابر شما گردنه ای است که بالا رفتن از آن دشوار است و در راهتان منزل هایی است ترس آور و هولناک که انسان از وارد شدن و توقف در آن ها ناگزیر است.
پس بدانید که دیگانت مرگ (یا نگاه کردن آن از گوشه چشم به شما) به طرف شما نزدیک است، گویی شما در چنگال های آن هستید که به راستی آن چنگال ها به تنتان فرو رفته است و به تحقیق در مرگ، سختی های طاقت فرسا و دشواری هایی که از آن بیمناک و در حذر هستید، شما را فرا گرفته است. پس علاقه و وابستگی های خود را از دنیا قطع کنید و توشه تقوی را پشتیبان خود قرار دهید و از آن یاری جویید.
4. برای آخرت آفریده شده ای نه دنیا
فی وصیته للحسن علیه السلام - : و اعلم یا بنی! انک انما خلقت للاخرة لا للدنیا و للفنا لا للبقا و للموت لا للحیاة، و انک فی قلعة ودار بلغة و طریق الی الاخرة و انک طرید الموت الذی لا ینجو منه هاربه، ولا یفوته طالبه، و لا بد انه مدرکه. (نامه 31)
از سفارش امام علی علیه السلام به فرزندش حضرت حسن علیه السلام بدان پسرم! تو برای آخرت آفریده شده ای نه برای دنیا، برای فنا نه برای بقا، برای مردن نه برای زیستن، تو در منزل کوچ هستی که رهگذری است به سوی آخرت. به راستی که مرگ در پی توست و فرار کننده از مرگ را رهایی نیست و از دست جوینده خود ره در نمی رود و سرانجام او را می گیرد.
5. اندازه هر چیز
جعل لک شیء قدرا، و لکل قدر اجلا، و لک اجل کتاباً. (خطبه 183)
(خداوند متعال) برای هر چیزی اندازه ای و برای اندازه ای پایانی و برای هر پایانی، حساب و کتابی قرار داده است.
6. دنیا انسان را غافل می کند.
کانکم من الموت فی غمرة، و من الذهول فی سکرة. (خطبه 34)
گویی در حال احتضار هستید و گویی در اثر غفلت، از خود بی خود می باشید.
7. شخص آگاه تو را آگاه می کند
الحذر الحذر ایها المستمع! و الجد الجد ایها الغافل! (و لا ینبئک مثل خبیر). (خطبه 153)
هشدار هشدار! ای شنونده! بکوش! بکوش! ای بی خبر! (هیچ کس مانند شخص آگاه، تو و خبردار نمی کند.)
8. یکی بودن خداوند مرگ و زندگی
من وصایاه لا بنه الحسن علیه السلام - : و اعلم ان مالک الموت هو مالک الحیاة، و ان الخالق هو الممیت، و ان المفنی هو المعید. (نامه 319
امیرمؤ منان علیه السلام در سفارش به فرزند بزرگوارش حسن علیه السلام می فرماید: بدان که خداوند مرگ، همان خداوند زندگی است و آن که می آفریند، هموست که می میراند و آن که نابود می کند همو که باز می گرداند.
9. کارهای بیهوده
من الغنا ان المرء یجمع ما لا یاکل، و یبنی ما لا یسکن، ثم یخرج الی الله تعالی لا مالا حمل، و لا بنا نقل. (خطبه 114)
یکی از رنج ها این است که انسان چیزی را فراهم آورد که نمی خورد و بنایی بسازد که در آن سکونت نمی کند و سپس به جانب خدای تعالی می رود در حالی که نه مالی با خود می برد و نه ساختمانی منتقل می کند!
10. خسر الدنیا و الاخرة
فانظر یا شریح! لا تکون ابتعت هذه الدار من غیر مالک، او نقدت الثمن من غیر حلالک! فاذا انت قد خسرت دار الدنیا ودار الاخرة!. (نامه 3)
امام علی علیه السلام خطاب به قاضی خود، شریح بن حارث فرمود: توجه کن ای شریح! مبادا این خانه را جز از مال خودت خریده باشی یا بهای آن را جز از مال حلال داده باشی، در غیر این صورت هم در دنیا و هم در سرای آخرت زیان کرده ای.
11. دنیا فانی است
ان الدنیا منقطعه عنک، و الاخرة قریبة منک. (نامه 32)
همانا دنیا از تو جدا شدنی و آخرت به تو نزدیک است.
12. فریب دنیا را مخورید!
اولی الابصار و الاسماع، و العافیة، و المتاع، هل من مناص او خلاص، ان معاذ او ملاذ، او فرار او محار، ام لا؟! (فانی تؤ فکون) ام این تصرفون؟! ام بماذا تغترون!؟. (خطبه 83)
هان! ای صاحبان دیدگان بینا گوش های شنوا و ای برخورداران از تندرستی و مال و متاع! آیا جای گریزی یا راه نجاتی یا پناهگاهی یا تکیه گاهی یا راه فراری و یا طریق بازگشتی هست یا نیست؟ پس، به کجا باز می گردید؟ یا کجا می روید؟ یا فریب چه چیز را می خورید؟
13. سرای گذر
ایها الناس! انما الدنیادار مجاز و الاخرة دار قرار، فخذوا من ممرکم لمقرکم. (خطبه 203)
ای مردم! دنیا سرای گذر است و آخرت جای ماندن، پس از گذرگاه خود برای جای باش خود (توشه) برگیرید.
14. ایام عمر خود را دریاب !
فاستدرکوا بقیة ایاکم، و اصبروا لها انفسکم؛ فانها قلیل فی کثیر الایام التی تکون منکم فیها الغفلة و التشاغل عن الموعظة. (خطبه 86)
باقی مانده ایام عمر خود را دریابید و جان های خود را برای آن ها شکیبا سازید؛ زیرا این چند روزه در مقابل روزهای بسیاری که در غفلت و روی گردانی از پند و اندرز گذرانیده اید است.
15. عزت ناپایدار دنیا
اوصیکم بالرفض لهذه الدنیا التارکة لکم، و ان لم تحبوا ترکها ... فلا تنافسوا فی عز الدنیا و فخرها ... فان عزها و فخرها الی انقطاع. (خطبه 99)
شما ره به رها کردن این دنیا توصیه می کنم، دنیایی که شما را رها می کند هر چند رها کردن آن را دوست نداشته باشید ... پس، در عزت دنیا و افتخارات ان رقابت نکنید، زیرا عزت و افتخارات دنیا از بین رفتنی است.
16. مشمولین رحمت حق
رحم الله امرا سمع حکما فوعی ... اغتنم المهمل، و بادر الاجل، و تزود من العمل. (خطبه 76)
رحمت خدا بر آن کس (بنده ای) که سخن حکیمانه ای را شنید و پذیرا شد، ... مهلت عمر را غنیمت شمرد و بر مرگ پیشی گرفت و از عمل توشه بر گرفت.
17. دنیا را برنگزین !
الستم فی مساکن من کان قبلکم اطول اعمارا، و ابقی آثارا ... ثم ظعنوا عنها بغیر زاد مبلغ و لا ظهر قاطع. فهل بلغکم ان الدنیا سخت لهم نفسا بفدیة ... و هل زودتهم الا السغب ... افهذه توثرون؟. (خطبه 111)
آیا شما در جاهای همان کسانی نیستنید که پیش از شما بودند و عمرشان درازتر و آثارشان پاینده تر... بود و سپس بی هیچ توشه ای که آن ها را به مقصد رساند و بی هیچ مرکبی که راه را درنورد کوچ کردند؟ آیا شنیده اید که دنیا خود را فدای آنان کند؟ ... ؤ آیا جز گرسنگی توشه ای به آنان داد؟ ... آیا چنین دنیایی را بر می گزینید؟
18. مذمت دنیا
قال علیه السلام فی ذم الدنیا اقرب دار من سخط الله، و ابعدها من رضوان الله!. (خطبه 161)
(در مذدمت دنیا فرمود): دنیا نزدیک ترین منزل به سخط خداوند و دورترین آن از رضای اوست.
19. تعجب از این گوش !
کیف یراعی النباة من اصمته الصیحة. (خطبه 4)
آن گوشی که فریاد را نشینده است، چگونه صدای آهسته را می شنود.
20. آسایش آخرت
انما مثل من خبر الدنیا کمثل قوم سفر نبا بهم منزل جدیت، فاموا منزلا خصیبا و جنابا مریعا، فحتملوا و عثا الطریق، و فراق الصدیق، و خشونة اسفر، و جشوبة المطعم، لیائا سعة دراهم، و منزل قرارهم. (نامه 31)
داستان آن کس که دنیا را آزموده همچون حکایت گروه مسافرانی است که فرود آمدن در منزلی خشک و بی آب و علف را خوش ندارند و برآنند تا به جایی پر نعمت و سر سبز خرم فرود آیند. بنابراین دشورای راه و فراق یار و سختی سفر و ناگواری خوراک را تحمل می کنند تا به سرای دلباز و منزل آسوده خود درآیند.
21. مذمت دنیا
قال علیه السلام و قد سمع رجلا یذم الدنیا - : ایها الذام للدنیا، المغتر بغرورها، المخدوع با باطیلها! اتغتر بالدنیا ثم تذمها؟. (حکمت 131)
امام علیه السلام به کسی که از دنیا نکوهش می کرد فرمود: ای که از دنیا مذمت می کنی در حالی که گرفتار غرور آن شده و فریفته باطل های آن گردیده ای! آیا تو خود مغرور دنیایی و بعد مذمت آن را می کنی!
22. روزگار آرزو
الا و انکم فی ایام امل من ورائه اجل، فمن عمل فی ایام امله قبل حضور اجله فقد نفعمه عمله، و لم یضرره اجله و من قصر فی ایام امله قبل حضور اجله، فقد خسر عمله، و ضره اجله.@#@ (خطبه 28)
آگاه باشید! که در روزگار هستید که مرگ در پی آن است، پس هر که در روزگار آرزو و پیش از سرآمدن مهلت، به کار نیک بپردازد، کارهایش به او سود می بخشد و از فرا رسیدن مرگ زیان نخواهد دید و هر کس در روزگار آرزو قبل از سر آمدن مهلت در ان جام کار نیک کوتاهی کند، کارهایش زیان بخش و از فرا رسیدن مرگ زیان خواهد دید.
23. آرزو در دنیا
من جری فی عنان امله عثر باجله. (حکمت 19)
هر که با آرزو هم عنان شود به مرگ و نابودی رسد.
24. توصیف دنیا خواهان
فی صفة اهل الدنیا - : نعم معقلة، و اخری مهملة، قد اضلت عقولها، و رکبت مجهولها. (نامه 31)
امام علی علیه السلام در توصیف دنیا خواهان می فرماید: چونان حیواناتی هستند برخی بسته و برخی رها، که خردهایشان را از دست داده اند و بیراهه می روند.
24. زاد و توشه اخروی
انما الدنیا منتهی بصر الاعمی، لا یبصر مما وراها شیئا، و البصیر ینفذها بصره، و یعلم ان الدار وراها. فالبصیر منها شاخص، والا عمی الیها شاخص، و البصیر منها متزود، و الاعمی لها متزود. (خطبه 133)
دنیا نهایت دید کوردلان است، آنچه در پشت آن است نمی بیند (و توجه به آخرت ندراد) اما فرد بینا، دیدش در ان نفوذ می کند و می داند که آخرت در ورای آن است. پس کسی که چشم دلش باز است، در دنیا آماده کوچ است، اما کور دل، چشمش را به ان دوخته است. با این بیان افراد بینا از دنیا برای خود زاد و توشه بر می گیرند و کوردلان برای دنیا زاد و توشه می اندوزند.
25. لذت سیری ناپذیر
علموا! انه لیس من شیء الا و یکاد صاحبه یشبع منه و یمله الا الحیاة فانه لا یجد فی الموت راحة. و انما ذلک بمنزلة الحکمة التی هی حیاة للقلب المیت، و بصر للعین العمیا. و سمع للاذن الصما، و ری للظلمان، و فیها الغنی کله و السلامة. (خطبه 133)
بدانید که هیچ چیز نیست مگر این که دارنده اش از آن سیر و دلزده می شود، به جز زندگی، زیرا او (شخص دنیا پرست) در مرگ آسایشی برای خود نمی یابد و آن به منزله حکمت است، حکمتی که موجب حیات دل مرده و بینایی چشم کور و شنوایی گوش کر و سیرابی شخص تشنه می باشد و بی نیازی کامل و سلامت در آن است.
26. فریبندگی دنیا
مثل من اغتربها کمثل قوم کانوا بمنزل خصیب فنبا بهم الی منزل جدیب، فلیس شی ء اکره الیهم و لا افظع عندهم من مفارقة ما کانوا فیه الی ما یهجمون علیه، و یصیرون الیه. (نامه 31)
حکایت کسی که فریفته این جهان شده، حکایت گروهی است که در منزلی پر نعمت و سرسبز باشند و نخواهند به منزلی خشک و قحطی زده روند. برای اینان چیزی ناخوش تر و سخت تر از این نیست که از جای خرم و پر نعمت خود جدا شوند و ناگهان به جایی آن چنان بی نعمت و خشک فرو آیند.
27. زندگی مذموم دنیا
دار بالبلا محفوفة، و بالغدر معروفة ... احوال مختلفة، و تارات متصرقة، العیش فیها مذموم، و الامان منها معدوم. (خطبه 226)
دنیا سرایی است پیچیده در بلاها و به بی وفایی و خیانت معروف ... احوالش ‍ مختلف و حالاتش گذرا، زندگی در آن مذموم و امنیت در آن وجو ندارد.
28. تجارت بی سود
لبئس المتجر ان تری الدنیا لنفسک ثمنا، و مما لک عند الله عوضا!. (خطبه 32)
تجارت بدی است که انسان دنیا را بهای خویشتن ببیند و به جای نعمت ها و رضایت پروردگار در آخرت، زندگی این جهان را برگزیند.
29. ناپایداری دنیا
(یا بنی! اعلم) ان الدنیا لم تکن لتستقر الا علی ما جعلها الله علیه من النعما، و الابتلا و الجزا فی المعدد او ما شا مما لا تعلم، فان اشکل علیک شیء من ذلک فاحمله علی جهالتک، فنک اول ما خلقت به جاهلا ثم علمت. (نامه 31)
(ای فرزندم! بدان) دنیا پایدار نباشد جز بر پایه نعمت هایی که خداوند در آن مقرر داشته و یا بر بنیاد گرفتاری و پاداش در آخرت، و یا آن چه او بخواهد و تو نمی دانی، بنابراین اگر چیزی بر تو مشکل اید آن را بر نادانی خودحمل کن؛ زیرا تو در آن آغاز آفریدنت نادان بودی، سپس دانا شدی.
30. شادمانی همراه اندوه
(الدنیا) سرورها مشوب بالحزن. (خطبه 103)
دنیا شادمانی اش، آمیخته با اندوه است.
31. دگرگونی احوال دنیا
فی صفة الدنیا - حالها انتقال، و وطاتها زلزال، و عزها ذل، وجدها هزل، و علوها سفل. (خطبه 191)
در وصف دنیا می فرماید: دنیا کارش دگرگون شدن و جابه جایی است و جایگاهیش لرزان و عزتش خواری و کارهای حدی اش شوخی و بلندی اش ‍ پستی.
32. سیری ناپذیری آزمند
ان الدنیا مشغلة عن غیرها، و لم یصب صاحبها منها شیئا الا فتحت له حرصا علیها، و لهجا بها و لن یستغنی صاحبها بما نال فیها عما لم یبلغه منها. (نامه 49)
همانا دنیا آدمی را به کلی سرگرم خود می سازد و دنیاپرست به چیزی از آن نرسد، مگر آن که باب حرص و شیفتگی به آن بر رویش گشوده و به آن چه از این دنیا دست یافته بسنده نمی کند تا در پی چیزی که به دست نیامده است نرود.
33. سرای رنج و فنا
ما اصف من دار اولها عنا و اخرها فنا! فی حلالها حساب، و فی حرامها عقاب. (خطبه 82)
چه بگویم در وصف سرایی که آغازش رنج است و فرجامش نیستی! حلال آن حساب و کتاب دارد و حرامش کیفر.
34. بر حذر باشید از تمایل به دنیا!
یا اسری الرغبة اقصروا فان المعرج علی الدنیا لا یروعه منها الا صریف انیاب الحدثان. (حکمت 395)
ای اسیران تمایل! باز ایستید، هر که بر دنیا چرخید جز طنین صوت نیش گزنده حوادث او را به خود نیاورد و به هراس نیفکند.
35. سربلندی دنیوی
لا تنافسوا فی عز الدنیا و فخرها ... فان عزها و فخرها الی انقطاع. (خطبه 99)
برای سربلندی و افتخار دنیا، به رقابت برنخیزید؛ زیرا عزت و افتخارات ان در حال انقطاع و از بین رفتن است.
36. احوال متغیر دنیا
الدهر یومان: یوم لک علیک؛ فاذا کان لک فلا تبطر و اذا کان علیک فاصبر!. (حکمت 396)
روزگار برای تو دو روز است: روزی که به سود توست و روزی که به زیان تو، پس آن روز که به سود توست، خوشگذرانی را از حد مگذران، و زمانی که به زیان توست و تهیدست گشتی، صابر و شکیبا باش.
37. دولت مستضعفان
لتعطفن الدنیا علینا بعد شما عطف الضروس علی ولدها، و تلا عقیب ذلک: و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ائمة و نجعلهم الوارثین. (حکمت 209)
دنیا پس از تمرد و چموشی به سوی ما برمی گردد، همان گونه که ماده شتری به سوی فرزندش، و پس از جمله مزبور این آیه را تلاوت فرمود: و ما می خواهیم به آنان که در روی زمنی مستضعف شده اند، احسان نماییم ....
38. کلید رنج و بلا
الرغبة مفتاح النصب و مطیة التعب. (حکمت 371)
رغبت به دنیا، کلید رنج و بلا، و وسیله خستگی و ناراحتی است.
39. خستگی و رنج روزگار
الدهر یخلق الابدان، ویجدد الامال، و یقرب المنیة، و یباعد الامنیة؛ من ظفر به نصب، و من فاته تعب. (حکمت 72)
روزگار، بدن ها را کهنه و آرزوها را نو و مرگ را نزدیک و خواسته ها را درو می سازد، کسی که به آن دست یابد، خسته گردد و آن که به آن نرسد، رنج برد.
40. عمل نادانان
الرکون الی الدنیا مع ما تعاین منها جهل. (حکمت 384)
تکیه بر دنیا زدن با آن چه که با چشم خود می نگری ناانی است.
41. از پستی دنیا
من هوان الدنیا علی الله، انه لا یعصی الافیها، ولا ینال ما عنده الا بترکها. (حکمت 385)
از پستی دنیاست که خداوند جز در آن نافرمانی نشود و بدانچه در مائده لطف اوست نتوان رسید مگر بر ترک آن.
42. آفت دلبتسگی به دنیا
من لهج قلبه بحب الدنیا التاط قلبه منها بثلاث: هم لا یغبه، و حرص لایترکه، و امل لایدرکه. (حکمت 228)
هر که دل به دنیا بندد به سه چیز دلبسته گردد: اندوهی دائم، حرصی که او را وا ننهد و آرزویی که به آن نخواهد رسید.
43.رو آوردن دنیا به انسان
اذا اقبلت الدنیا علی احد اعارته محاسن غیره، و اذا ادبرت عنه سلبته محاسن نفسه. (حکمت 9)
هرگاه دنیا به کسی رو کند، نیکی های دیگران را برایش عاریه آورد و هنگامی که پشت کند، نیکی های خودش را ههم از او سلب می نماید.
44. جرعه های سختی
مع کل جرعه شرق، و فی کل اکلة غصص!. (حکمت 191)
همراه هر جرعه آبی (از زندگی) گلوگیرشدنی است و با هر لقمه ای استخوانی.
45. غفلت اهل دنیا
اهل الدنیا کر کب یساربهم و هم نیام. (حکمت 64)
اهل دنیا همچون سوارانی هستند که آن ها را می برند و آنان در خواب اند.
46. دنیای زهر آلود
مثل الدنیا کمثل الحیة لین مسها، و السم الناقع فی جوفها، یهوی الیها الغر الجاهل، و یحذرها دواللب العاقل!. (حکمت 119)
دنیا همانند مار است: لمس کردن آن، نرم و ملایم است، اما درونش از زهر آکنده است، لذا فریب خورده نادان به آن میل می کند و هوشیار عاقل از آن حذر می کند.
47. دنیا در نظر دوستان و دشمنان خدا
لم یصفها الله تعالی لاولیائه، ولم یضن بها علی اعدائه. (خطبه 113)
خداوند متعال این دنیا را برای اولیا خود صاف (و بدون مشکلات) مقرر نفرموده و برای دشمنانش امساک از آن ننموده است.
48. پاداش برای اولیا عذاب برای دشمنان
لم یرضها ثوابا الاولیائه، و لا عقابا لاعدائه. (حکمت 415)
خداوند به این دنیا به عنوان پاداش برای اولیا خود و عذابی برای دشمنان خود راضی نشده است.
49. دنیای نیرنگباز
فاحذروا الدنیا فانها غدارةُ عرارة خدوع.@#@ (خطبه 230)
از رزق و برق دنیا برحذر باشید که غدار و گول زننده و نیز نگباز است.
50. سرای خشم خدا
اقرب دار من سخط الله، و ابعدها من رضوان الله. فغضوا عنکم - عباد الله - غمومها و اشغالها لما قد ایقنتم به من فراقها و تصرف حالاتها. (خطبه 161)
دنیا نزدیک ترین سرای است به خشم خدا و دورترین سرای از خشنودی خدا. پس ای بندگان خدا! از گرفتاری ها و اندوه های آن چشم فرو پوشید، پون از جدایی و دگرگونی های آن نیک آگاهید.
51. تصاحب دنیا و آخرت با هم
الناس فی الدنیا عاملان: عامل عمل فی الدنیا للدنیا؛ قد شغلته دنیاه عن آخرته، یخشی علی من یخلفه الفقر و یامنه علی نفسه فیفنی عمره فی منفعة غیره، و عامل عمل فی الدنیا لما بعدها، فجاه الذی به من الدینا بغیر عمل، فاحرز الحظین معا، و ملک الدارین جمیعا، فاصبح وجیها عند الله، لا یسال الله حاجة فیمنعه. (حکمت 269)
مردم در دنیا دو گروه اند: گروهی تا ان جا برای دنیا عمل می کنند که دنیا آن ها را از آخرتشان باز می دارد که می ترسند بازماندگانشان فقیر گردند و خود را (از فقر معنوی اخروی) در امان می دانند، لذا عمر خود را برای سود دیگران تباه می کنند و گورهی دیگر در دنیا برای آخرت عمل می کنند، اما سهم آن ها از دنیا، بدون کار به آن ها می رسد، پس آن ها بهره دنیا و آخرت را با هم می برند و هر دو سرا را با هم تصاحب می کنند در درگاه خداوند آبرومند خواهند بود، در نتیجه هر حاجتی را از خدا بخواهند خداوند از آنهادریغ نیم دارد.
52. کلید رنج و بلا
من اقتصر علی بلغة الکفاف فقد انتظم الراحة، و تبوا خفض الدعة و الرغبُ مفتاح النصب، و مطیة التعب. (حکمت 371)
هر کسی که به اندزاه معاش اکتفا کند، به آسایش و راحتی دست یافته و وسعت و آرامش را به دست آورده است، دنیاپرستی کلید رنج و بلا و مرکب سختی است.
53. توانگری و نیازمندی دنیا
من استغنی فیها فتن، و من افتقر فیها حزن. (خطبه 82)
هر که در دنیا توانگر شد، به فتنه افتاد و هر کس نیازمند شد، به اندوه گرفتار آمد.
54. اعراض از دنیا
اوصیکم بالرفض لهذه الدنیا التارکة لکم، و ان لم تحبوا ترکها. (خطبه 99)
شما را به اعراض از این دنیا توصیه می کنم که شما را رها خواهد ساخت، اگر چه شما جدایی از ان را دوست ندارید.
55. نفع دنیوی
لا یترک الناس شیئا من امر دینهم لاستصلاح دنیاهم الافتح الله علیهم ما هو اضر منه. (حکمت 106)
مردم چیزی از امور دینشان را برای نفع دنیایشان ترک نمی کنند، مگر آن که خداوند زیانبارتر از آن را به رویشان خواهد گشود.
56. جایگاه نزول وحی
مهبط وحی الله، و متجر اولیا الله اکتسبوا فیها الرحمة و ربحوافیها الجنة. (حکمت 131)
دنیا جایگاه نزول وحی خداوند و تجارتگاه اولیا الله است. انسان های خردمند و عارف رحمت خداوندی را در این دنیا اندوختند و بهشت را از آنان سود بردند.
57. پرهیز از دلبستگی به دنیا
کان لی فیما مضی اخ فی الله و کان یعظمه فی عینی صغر الدنیا فی عینه. (حکمت 289)
در گذشته برادری دینی داشتم که ناچیزی دنیا در نگاهش، او را در نظرم بزرگ کرده بود.
58. مهرورزی با دنیا
اقبلوا علی جیفة قد افتضحوا باکلها، و اصطلحوا علی حبها. (خطبه 109)
به مرداری روی آوردند که با خوردن آن رسوا شدند و بر سر دوستی و عشق به آن با یکدیگر سازش کردند.
59. وصف دنیا از دیدگاه امام - علیه السلام -
قال له علیه السلام رجل - : صف لنا الدنیا!
فقال علیه السلام - : ما اصف من دار اولها عنا، و آخرها فنا! فی حلالها حساب، و فی حرامها عقاب. من استغنی فیها فتن، و من افتقر فیها حزن. (خطبه 82)
شخصی به امام علیه السلام گفت: دنیا را برایم وصف کن!
فرمود: چگونه برایت توصیف کنم منزلی را که آغازش سختی و پایانش فنا ونیستی است، در حلال آن حساب و در حرامش عقاب است، سالمش در امان و بیمارش پشیمان است، ثروتمندش فریب خورده و فقیر و تهیدستش ‍ غمگین گردد.
60. لغزشگاه های دنیا
من وطی دحضک زلق، و من رکب لججک غرق، و من ازور عن حبائلک وفق. (نامه 45)
هیهات! هر کس که به لغزشگاه تو (دنیا) قدم گذاشت لغزید و هر کس که به دریاهی تو فرو رفت غرق گشت و هر کس که از تو رها شد، توفیق یافت.
61. مهمانی موقت
انکم - و ما تاملون من هذه الدنیا - اثویا موجلون. (خطبه 129)
همانا شماو آرزوهای شما در این دنیا، میهمانانی موقت هستید.
62. مقاسه بهره دنیوی و اخروی
ما المغرور الذی ظفر من الدنیا باعلی همته کالاخر الذی ظفر من الاخرة بادنی سهمته. (حکمت 370)
شخص فریب خورده ای که با عالی ترین همتش بر دنیا پیروز شده است، مانند کسی دیگری نیست که از آخرت به مقدرا نصیب خود دست یافته است.
63. دنیای بی وفا
الستم فی مساکن من کان قبلکم اطول اعمارا، و ابقی اثارا... تعبدوا للدنیا ای تعبد، و آثروها ای ایثار. ثم ظعنوا عنها بغیر زاد مبلغ و لا ظهر قاطع. (خطبه 111)
آیا شما در جای گذشتگان خود به سر نمی برید؟ که عمرشان از شما طولانی تر و آثارشان بادوام تر بود؟ دنیا را چگونه پرستیدند و آن را چگونه بر خود گزیدند؟ سپس از آن رخت بر بستند و رفتند، بی توشه ای که آنان را برای رسیدن به منزلگاه کفایت کند و بی مرکبی که آن ها را به منزلشان برساند.
64. دنیا اینگونه نیکوست!
لنعم دار من لم یرض بها دارا، و محل من لم یوطنها محلا!. (خطبه 223)
دنیا چه سرای نیکویی است برای کسی که ان را خانه (همیشگی) خویش ‍ نداند و چه جایگاه خوبی است برای کسی که آن را وطن خود قرار ندهد.
65. شادی و اندوهگینی
ما بالکم تفرحون بالیسیر من الدنیا تدرکونه، و لا یحزنکم الکثیر من الاخزة تحرمونه؟!. (خطبه 113)
چه شده به شما که از اندکی از دنیا که می یابید شادمان می شوید، ولی بسیاری از آخرت که از آن محروم می گردید شما را اندوهگین نمی سازد؟!
66. خیر در دنیا برای دو کس
لا خیر فی الدنیا الا لرجلین: رجل اذنب ذنوبا فهو یتدارکها بالتوبة و رجل یسارع فی الخیرات. (حکمت 94)
در دنیا خیری نیست مگر برای دو نفر: کسی که گناه کرده و با تو به جبران می کند و کسی که با سرعت به سوی کارهای خیر می شتابد
67. تلاش دنیا برای آخرت
علیکم بالجد و الاجتهاد و التاهب و الاستعداد، و التزود فی منزل الزاد. و لا تعرنکم الحیاة الدنیا کما غرت من کان قبلکم من الامم الماضیة، و القرون الخالیة. (خطبه 230)
بر شما باد به تلاش و سخت کوشی و مهیا شدن و آماده گشتن و توشه برداشتن از سرای توشه (دنیا) مبادا زندگی دنیا شما را بفریبد، چنان که ملت های گذشته و اقوام پیشین را فریفت.
68. سرای جنگ و هلاکت
دار حرب و سلب و نهب و عطب اهلها علی ساق و سیاق، ولحاق و فراق. قد تحیرت مذاهبها. (خطبه 191)
دنیا سریا جنگ و تاراج و خرابی و هلاکت است. مردمش آماده رفتن و یا رفتنی اند و در حال پیوستن (به گذشتگان) و جدا شدن (از ماندگان) راه هایش گیج کننده و حیرت زا است.
69. فریبکاری دنیا
تغر و تضر و تمر، ان الله تعالی لم یرضها ثوابا لاولیائه، و لا عقابا لا عدائه. (حکمت 415)
دنیا می فریبد و زیان می رساند و می گذرد. خدای تعالی راضی نشده است که دنیا را پاداش دوستان خود و کیفر دشمنانش قرار دهد.
70. برق گول زننده دنیا
لا ترفعوا من رفعته الدنیا. و لا تشیموا بارقها و لا تسمعوا ناطقها ... فان برقها خالب، و نطقها کاذب. (خطبه 191)
کسی را که دنیا او را بالا برده بالا نبرید و برق درخشنده دنیا شما را خیره نکند و سخن ستاینده دنیا را نشنوید؛ زیرا برق دنیای حرام بی فروغ است و سخنش دورغ.
71. نعمت های دنیا می فریبد!
لا یغرنکم. اصبح فیه اهل الغرور فانما هو ظل ممدود، الی اجل معدود. (خطبه 89)
مبادا آن چه فریفتگان را می فریبد، شما را بفریبد؛ زیرا نعمت های فریبنده (دنیا) چون سایه ای است که تا زمان معینی پهن است.
72. نباید فریب دنیا را خورد!
احذر کم الدنیا، فانهادار شخوص و محلة تنغیص، ساکنها ظاعن، و قاطنها بائن. (خطبه 196)
شما را از دنیا بر حذر می دارم؛ زیرا دینا سرای کوچیدن و جایگاه کدورت و سختی است. ساکن در آن بار سفر بر می بندد و مقیمش از آن جدا می شود.
73.چون مهر فرزند به مادر
الناس ابنا الدنیا، و لا یلام الرجل علی حب امه. (حکمت 303)
مردم فرزندان دنیایند و هیچ کس برای دوست داشتن مادرش سرزنش ‍ نمی شود.
74. هدف خلقت دنیا
الدنیا خلقت لغیرها، و لم تخلق لنفسها. (حکمت 463)
دنیا نه برای خودش که برای جز خود آفریده شده است.
75. دنیا مزرعه آخرت
الا ان الدنیادار لا یسلم منها الا فیها و لا ینجی بشیء کان لها: ابتلی الناس ‍ بها فتنة. فما اخذوه منها لها اخرجوا منه و حوسبوا علیه. و ما اخذوه منها لغیرها، قدموا علیه و اقاموا فیه. (خطبه 63)
بدانید که دنیا سرایی است که هیچ کس از ان و هیچ کس به واسطه کاری که برای دنیا کند نجات نمی یابد. مردم برای آزمایش گرفتار دنیا شده اند. آن چه را از دنیا به خاطر دنیا برگرفتند، از کفشان برود و باید حساب پس دهند و آن چه را از دنیا برای غیر آن (آخرت) به دست آوردند به آن برسند و همیشه با آن ها است.
76. حکایت مردم دنیا
انما مثلکم و مثلها کسفر سلکوا سبیلا فکانهم قد قطعوه، و اموا علما فکانهم قد بلغوه.@#@ (خطبه 99)
همانا حکایت شما و دینا همچون حکایت مسافرانی است که در راهی می روند و گویی راه را به آخر رسانده اند و آهنگ رسیدن به علامت و نشانه ای می کنند و گویی به آن رسیده اند.
77. دنیا در پی تو می آید اگر ...
من ساعاها فاتته، و من قعد عنها واتته. (خطبه 82)
هر که در طلب دنیا بکوشد به آن نرسد و هر که دست بکشد دنیا خود نزد اوآید.
78. نظر بصیرت به دنیا
انما الدنیا منتهی بصر الاعمی، لا یبصر مما وراها شیئا، و البصیر ینفذها بصره، و یعلم ان الدار وراها. فالبصیر منها شاخص، و الاعمی الیها شاخص. و البصیر منها متزود، و الا عمی لها متزود. (خطبه 133)
همانا دنیا آخرین دیدرس کور است و فراتر از ان را نمی بیند؛ اما شخص بینا و با بصیرت نگاهش را از دنیا فراتر می برد و می داند که سرای حقیقی در ورای این دنیاست. پس بینا از آن دل برمی کند و کور به آن روی می کند. شخص با بصیرت ان توشه بر می دارد، کور برای ان توشه فراهم می آورد.
79. حقارت دنیا
فلتکن الدنیا فی اعینکم اصغر من حثاله القرظ، و قراضة الجلم. (خطبه 32)
دنیا باید در دیده شما حقیرتر از پر کاه خشکیده و خرده های دم قیچی باشد.
80. بهای جان آدمی
الا حر یدع هذه اللماظة لاهلها؟ انه لیس لا نفسکم ثمن الا الجنة، فلا تبیعوها الا بها. (حکمت 456)
آیا آزاده ای نیست که این خرده ریزه های لای دندان ها (دنیا) را برای اهلش ‍ واگذارد؟ بدانید که جان های شما را بهایی جز بهشت نیست، پس آن ها را جز به این بها مفروشید.
81. بی اهمیتی دنیا
دارها هانت علی ربها، فخط حلالها بحرامها، و خیرها بشرها، و حیاتها بموتها، و حلوها بمرها. لم یصفها الله تعالی لاولیائه ، و لم یضن بها علی اعدائه. (خطبه 113)
سرای دنیا نزد پروردگارش خوار و بی ارزش است و از این رو حلال آن را با حرامش آمیخت و خوبی اش را با بدی و زندگی اش را با مرگ و شیرینی آن با تلخی. خداوند بزرگ دنیا را برای دوستان خود صاف و گوارا نفرمود و در دادن آن به دشمنانش بخل نورزید.
82. پستی دنیا
احذروا الدنیا فانها غدارة غرارة خدوع، معطیة منوع، ملبسة نزوع. (خطبه 230)
از دنیا حذر کنید که دنیا بیوفا و پر مکر و فریب است، عطا کننده ای است خسیس و پوشاننده ای است که برهنه می سازد (چیزی را که بدهد پس ‍ می گیرد).
83. خانه مشکلات
اعلم! ان الدنیادار بلیة یفرغ صاحبها فیها قط ساعة الا کانت فرغته علیه حسرة یوم القیامة. (نامه 59)
توجه داشته باش که دنیا خانه مشکلات است و اگر انسان یک ساعت در مشکلات نباشد، روز قیامت افسوس می خورد که چرا لحظه ای در آسایش ‍ بودم.
84. پرهیز از دنیا
احذر کم الدنیا فانها منزل قلعة. و لیست بدار نجعة. (خطبه 113)
شما را از دنیا پرهیز می دهم؛ زیرا دنیا منزلی است که باید از آن کوچ کرد و سرای ماندن نیست.
85. دنیا جاودانه نیست!
اوصیکم بالرفص لهذه الدنیا التارکة لکم، و ان لم تحبوا ترکها ... فلا تنافسوا فی عز الدنیا و فخرها، و لا تعجبوا بزینتها و نعیمها، و لا تجزعوا من ضرائها و بوسها، فان عزها و فخرها الی انقطاع، و ان زینتها و نعیمها الی زوال، و ضراها و بوسها الی نفاذ. (خطبه 99)
شما را به دور افکندن این دنیا سفارش می کنم، دنیایی که اگر هم نخواهید ترکش کنید او شما را ترک می کند ... پس، در کسب عزت و افتخارات دنیوی با یکدیگر رقابت نکنید و زرق و برق و نعمت های آن شما را پسند نیفتد و از سختی و زنج آن بی تابی مکنید، زیرا که عزت ها و افتخارات آن به پایان می رسد و زرق و برق و نعمت های آن به سر می آید و سختی و رنج آن تمام می شود.
86. آن چه جای شگفتی دارد!؟
عجبت لعامردار الفنا، و تارک دار البقا. (حکمت 126)
تعجب می کنم از آباد کنندگان سرای فانی و فروگذارندگان سرای باقی.
87. موارد عبرت آموز
ان الدنیادار فنا و عنا و غیر و عبر ... و من غیرها انک تری المرحوم مغبوطا، والمغبوط مرحوما؛ لیس ذلک الا نعیما زل، و بوسا نزل. و من عبرها ان المرء یشرف علی امله فیقتطعه حضور اجله. (خطبه 114)
دنیا سرای نیستی و رنج و دگرگونی ها و عبرت هاست ... نمونه دگرگونی هایش این است که شخصی را می بینی که (تا دیروز) قابل ترحم بود و (امروز) بر او رشک برده می شود و دیگری را می بینی که (تا دیروز) بر او رشک برده می شد و امروز قابل ترحم است و این نیست مگر بدان سبب که نعمتی از چنگش بیرون رفته و بینوایی و مسکنتی بدو رسیده است. نمونه عبرت های آن این است که آدمی به آرزوی خود نزدیک می شود، اما فرا رسیدن مرگ مانع رسیدن او به آرزویش می گردد.
88. زایل کننده عقول
قد خرقت الشهوات عقله، و اماتت الدنیا قلبه. (خطبه 109)
شهوت ها عقل (دنیا پرست) را از میان می برند و دنیا دل او را می میراند.
89. حذر از دنیا
احذر کم الدنیا، فانها حلوة خصرة، حفت بالشهوات. (خطبه 111)
شما را از دنیا برحذر می دارم؛ زیرا آن شیرین و با طروات است و پوشیده در خواهش های نفسانی است.
90. دنیا فانی است !
غرارة غرور ما فیها، فانیة، فان من علیها لا خیر فی شیء من ازوادها الا التقوی. (خطبه 111)
دنیا بس فریبنده است و هر آنچه در ان است فریب باشد، نابود شدنی است و هر که در آن می زید فانی می شود، در هیچ یک از توشه های آن خیر و خوبی نیست مگر در توشه تقوا.
91. سخن علی علیه السلام در وصف دنیا
حکم عل مکثر منها بالفاقة، و اعین من غنی عنها بالراحة. (حکمت 367)
فزونخواه دنیا، محکوم به نیازمندی و درویشی است و کسی که از آن بی نیازی جوید، آسایش یارش باشد.
92. زیانکاری در دنیا و آخرت
معاشر الناس! اتقو الله فکم من مؤمل ما لا یبلغه، و بان ما لا یسکنه، و جامع ما سوف یترکه، و لعله من باطل جمعه، و من حق منعة: اصابه حراما، و احتمل به آثاما، فبا بوزره، و قدم علی ربه آسفا لا هفا، قد خسر الدنیا و الاخرة، ذلک هو الخسران المبین. (حکمت 344)
ای مردم! از خدا بترسید؛ چه بسیار آرزومندی که به آرزوی خود نرسد و سازنده عمارتی که در آن ساکن نشود و مال اندوزی که همه را واگذارد و شاید که ان مال را از راه ناروا گرد آورده و یا با نپرداختن حقی، یا از راه رسیدن به حرامی که به خاطر آن زیر بار گناه رفته است؛ پس گناه آن را به دوش کشد و با دریغ و اندوه نزد پروردگارش رود. چنین کسی (در دنیا و آخرت زیانکار باشد و این همان زیان آشکار است).
93. پرهیز از دنیاپرستی
او صیکما بتقوی الله، و الا تبغیا الدنیا و ان بغتکما. (نامه 48)
شما را به پرهیزگاری و ترس از خداوند سفارش می کنم، در پی دنیاپرستی مباشید اگر چه او شما را طلب کند.
94. سرای گذر
الدنیادار ممر، لادار مقر، و الناس فیها رجلان: رجل باع فیها نفسه فاوبقها، و رجل ابتاع نفسه فاعتقها. (حکمت 133)
دنیا سرای گذر است نه خانه قرار؛ و مردم در آن دو گونه اند: قسمتی خود را به آن بفروشند و هلاک شوند؛ و قسمتی دیگر خود را بخرند و آزاد سازند.
95. سرای درد
دار بالبلا محفوفة، و بالغدر معروفة لا تدوم احوالها، ولا یسلم نزالها. (خطبه 226)
این جهان سرایی است پر از درد و رنج، به مکر و خیانت و نادرستی معروف که همیشه بر یک حال باقی نمی ماند و ساکنانش جان سالم به در نمی برند.