دیدگاه حضرت علی(ع) در مورد مال و ثروت

1. مایه شهوت
المال مادة الشهوات. (حکمت 58)
مال مایه شهوت هاست.
2. وصی خویش در اموال باش!
یابن آدم! کن وصی نفسک فی مالک، و اعمل فیه ما توثر ان یعمل فیه من بعدک. (حکمت 254)
ای فرزند آدم! تو خود در اموال و دارایی وصی خویش باش و امروز بدان گونه در آن عمل کن که می خواهی بعد از تو عمل کنند.
3. سرور نابکاران
انا یعسوب المؤمنین، و المال یعسوب الفجار. (حکمت 316)
من امیر مؤمنانم و مال دنیا پیشوای بدکاران.
4. مال پند دهنده!
لم یدهب من مالک ما و عظک. (حکمت 196)
از دستت نرفته است هر مالی که به تو پندی داده است.
5. دو شریک مال انسان
لکل امری فی مله شریکان الوارث و الحوادث. (حکمت 335)
هر انسانی در مال خود دو شریک دارد: وارث و حوادث.
6. بهتر از مال به جای مانده
ان اللسان الصالح یجعله الله تعالی للمرء فی الناس، خیر له من المال یورثه من لا یحمده. (خطبه 120)
زبان صالحی که خداوند برای یک انسان عنایت فرماید تا انسان آن زبان صالح را در ایجاد سعادت برای مردم به کار ببرد، برای او بهتر است از مالی که ان را برای کسی به ارث بگذارد که سپاسش را به جای نیاورد.
7. بذل در راه خدا
لا اموال بذلتموها للذی رزقها. (خطبه 117)
اموال خویش را در راه آن کس که به شما داده، بذل نمی کنید.
8. بدترین فقر، بهترین ثروت
لا غنی کالعقل؛ و لا فقر کالجهل. (حکمت 54)
هیچ ثروتی مانند عقل نیست و هیچ فقری مانند جهل نیست.
9. بزرگ ترین بی نیازی
الغنی الاکبر الیاس عما فی ایدی الناس. (حکمت 342)
بزرگ ترین بی نیازی ان است که به آن چه در دست مردم است بی اعتنا باشی.
10. سودمندترین مال
لا مال اعود من العقل. (حکمت 113)
هیچ مال سودمندتر از خرد نیست.
11. رضا به روزی مقدر
لا مال اذهب للفاقة، من الرضا بالقوب. (حکمت 371)
هیچ مالی از رضامندی به قوت مقدر، حاجت برآورتر نیست.
وظیفه توانگران
12. کفالت فقیر
... لا یعول غنیهم فقی هم. (خطبه 233)
ثروتمندان امروز زندگی مستمندان را تکفل نمی نمایند.
13. بهتر از فروتنی اغنیا
ما احسن تواضع لا غنیا للفقرا طلبا لما عند الله! و احسن منه تیه الفقرء علی الاغنیا اتکالا علی الله. (حکمت 6)
چه نیکو است فروتنی توانگران در برابر تنگدستان، مشروط بر این که این فروتنی برای طلب چیزی یا پاداشی بوده باشد که در نزد خداست و بهتر از این از تواضع اغنیا در برابر فقرا) عزت نفس و بی اعتنایی تهیدستان در برابر توانگران است، مشروط بر این که کار برای اعتماد و اتکال بر خداوند باشد.
14. وای بر خصم فقر!!
بوسا لمن خصمه - عند الله - الفقرا و المساکین و السائلون و المدفوعون، و الغارمون و ابن السبیل!. (نامه 26)
وای به حال کسی که - دشمنش در نزد خدا - فقرا، بیچارگان، درماندگان، غلامان، ورشکستگان و در راه ماندگان باشند.
15. رد سفره ثروتمندان
من کتابه الی عامله بالبصرة عثمان بنی حنیف - : ما ظننت انک تجیب الی طعام قوم عائلهم مجفو، و غنیهم مدعو. (نامه 45)
امام علی علیه السلام در نامه خود به عثمان بن حنیف، کارگزار خویش در بصره نوشت: گمان نمی کردم دعوت کسانی را بپذیری که فقیران را کنار می زنند و ثروتمندان را دعوت می نمایند.
16. تساوی عرض حاجت نزد مؤمن و خدا
من شکا الحاجة الی مؤمن، فکانه شکاها الی الله، و من شکاها الی کافی، فکانما شکا الله. (حکمت 427)
هر که نیاز خود را نزد مؤمن ببرد، گویا نزد خدا برده است و کسی که نیازش را نزد کافری ببرد، گویا از خدا شکایت کرده است.
17. خوراک تهیدستان در اموال توانگران
ان الله سبحانه فرض فی اموال الاغنیا اقوات الفقرا؛ فما جاع فقیر الا بما متع به غنی، و الله تعالی سائلهم عن ذلک. (حکمت 328)
خداوند سبحان خوراک تهیدستان را در اموال توانگران قرار داده است ، پس ‍ هیچ تهیدستی گرسنه نماند، مگر به سبب این که ثروتمند از حق او بهره مند شده است و خدای بزرگ در این باره از آنان باز خواست می کند.
18. همدرد واقعی
الله الله ! ان تشکوا الی من لا یشکی شجو کم و لا ینقض برایه ما قد ابرم لکم. (خطبه 105)
زنهار! زنهار! از این که پیش کسی درد دل کنید که اندوه و مشکل شما را بر طرف نمی کند و با اندیشه خود گره از کار شما نمی گشاید.
19. رعایت مردم مستمند
من کتابه للاشتر لما ولاه مصر - : ... الله الله فی الطبقه السفلی من الذین لا حیلة لهم من المساکین و المحتاجین و اهل البوسی و الزمنی، فان فی هذه الطبقة قانعا و معترا، و احفظ لله ما استحفظک من حقه فیهم، و اجعل لهم قسما من بیت مالک و قسما من غلات صوافی الاسلام فی کل بلد، فان للاقصی منهم مثل الذی للادنی، و کل قد استرعیت حقه، فلا یشغلنک عنهم بطر، فانک لا تعذر بتضییعک التافه لا حکامک الکثیر المهم. فلا تشخص همک عنهم، و لا تصعر خدک لهم، و تفقد امور من لا یصل الیک منهم ممن تقتحمه العیون، و تحقره الرجال. ففرغ لاولئک ثقتک من اهل الخشیة و التواضع، فلیرفع الیک امورهم، ثم اعمل فیهم بالاعذار الی الله یوم تلقاة، فان هولا من بین الرعیة احوج الی الانصاف من غیرهم، و کل فاعذر الی الله فی تادیه حقه الیه. (نامه 53)
خدا را خدا را، در نظر بگیرید درباره طبقه پایین از مردمی که چاره ای ندارند از بینوایان و نیازمندان و مشقت زدگان و زمین گیرشدگان، زیرا در این طبقه مردمی قانع و حاجت خواه وجود دارد، حق خدا را که از تو مراعات آن را درباره آنان خواسته است حفظ کن و برای آنان قسمتی از بیت المال را در نظر بگیر و امور کسانی از این طبقه را که نمی توانند به حضور تو برسند و مردم ره ان ان با تحقیر می نگرند و مردان چشمگیر آنان را پست می شمارند تحت نظر بگیر و برای رسیدگر به امور آنان مردمی را معین کن که در نزد تو مرود اطمینان و اهل ترس از خدا و فروتن می باشند تا نیازها و مسال آنان را به تو اطلاع دهند، سپس درباره این طبقه مستمند چنان رفتار کن که روز دیدار با خداوند سبحان معذور و سربلند باشی؛ زیرا این طبقه از دیگر مردم جامعه به انصاف و عدل و محبت نیازمندیرند و حقوق همه مردم و طبقات جامعه را چنان ادا کن که در نزد خدا معذور و سر بلند باشی.
20. سفارشات به فرزند خود امام حسن ـ علیه السّلام ـ
اعلم ان امامک طریقا ذا مسافة بعیدة و مشقد شدیده و انه لا غنی بک فیه عن حسن الارتیاد، و قدر بلاغک من الزاد مع خفة الظهر، فلا تحملن علی ظهرک فوق طاقتک، فیکون ثقل ذلک و بالا علیک، و اذا وجدت من اهل الفاقة من یحمل لک زادک الی یوم القیامة، فیوافیک به غدا حیث تحتاج الیه فاغتنمه و حمله آیاه و اکثر من تزویده و انت قادر علیه، فلعلک تطلبه فلا تجده، و اغتنم من استقرضک فی حال غناک لیجعل قضاه لک فی یوم عسرتک. (نامه 31)
بدان پیش روی تو راهی است بس دور و دارای مشقت شدید و تو از جستجوی شایسته در چگونگی این راه و مقدار توشه کافی و پشتی سبکبار بی نیاز نیستی، پس بار بیش از طاقت بر پشت خود حمل مکن که سنگینی آن وبال گردنت باشد و اگر از مستمندان کسی را پیدا کردی که از طرف تو توشه ای به قیامت ببرد و در ان روز در موقع احتیاج آن را به تو برساند، وجود او را غنیمت بشمار و بار را به او بسپار و هر چه بتوانی در فراوان کردن زاد و توشه او بکوش، شاید روزی جستجویش کنی و او را نیابی و هر کس ‍ که از تو وامی بخواهد و تو توانایی آن را نداشته باشی، وجود او را غنیمت بشمار و نیازش را برطرف کن تا در روز دشواری آن را به تو ادا کند.
21. دو خصلت غیر قابل اعتماد
لا ینبغی للعبد ان یثق بخصلتین: العافیة، و الغنی. بینا تراه معافی اذ سقم، و بینا تراه غنیا اذ افتقر. (حکمت 426)
بنده را نشاید که به دو خصلت اعتماد کند: تندرستی و توانگری؛ زیرا در حالی که او را تندرست می بینی، ناگهان بیمار می شود و در حالی که توانگرش می بینی، ناگهان تهیدست می گردد.
22. توانگری و فقر حقیقی
الغنی و الفقر بعد العرض علی الله. (حکمت 452)
توانگری و تهیدستی بعد از عرضه شدن اعمال انسان در پیشگاه خدا معلوم می شود.
23. آثار توانگری و مال
الغنی فی الغربة وطن، و الفقر فی الوطن غربةُ. (حکمت 56)
توانگری غیر آقا را آقایی می بخشد، مال، ناتوان را نیرومند می سازد.
24. وظیفه ثروتمندان
من آتاه الله مالا فلیصل به القرابة ولیحسن منه الضیافة. (خطبه 142)
هر که را خداوند به او مال و ثروتی بخشیده، باید به خویشاوندانش کمک کند و مهمانی بدهد.
25. بخشنده خجل
الا و ان اعطا المال فی غیر حقه تبذیر و اسراف، و هو یرفع صاحبه فی الدنیا و یضعفه فی الاخرة. (خطبه 126)
آگاه باشید که بخشش مال نابجا، تبذیر و اسراف است . این کار ممکن است در دنیا باعث سربلندی بخشنده باشد؛ اما در آخرت موجب سرافکنداش ‍ می گردد.
26. نکوهش ثروت اندوزی
الحرفة مع العفة، خیر من الغنی مع الفجور. (نامه 31)
کسب با عفت و پاکدامنی از توانگری با گناه بهتر است.
27. زیانکارترین مردم
ان اخسر الناس صفقة و اخیبهم سعیا، رجل اخلق بدنه فی طلب ماله، لم تساعده المقادیر علی ارادته، فخرج من الدنیا بحسرته، و قدم علی الاخرة بتبعته. (حکمت 430)
زیانکارترین مردم در معامله و نومیدترین آنها در سعی و تلاش، کسی است که برای کسب مال دنیا تن خود را فرسوده کرده و مقدارت هم او را برخواستهاش یار نگشته که با حسرت از دنیا رفته و زر مالش را به آخرت برده است.@#@
28. نابود شدن ثروت اندوزان
یا کمیل! هلک خزان الاموال و هم احیا و العما باقون ما بقی الدهر؛ اعیانهم مفقودة، و امثالهم فی القلوب موجودة. (حکمت 147)
ای کمیل! ثروت اندوزان نابود شدند در حالی که در صف زندگان اند؛ ولی دانشمندان زنده اند تا روزگار باقی است و بدن های شان از میان مردم بیرون رفته، ولی نمونه های عالی آنان در دل ها موجود است.
29. نتیجه دریغ از کار نیک
اذا بخل الغنی بمعروفه باع الفقیر آخرته بدنیاه. (حکمت 372)
هرگاه توانگر از کار نیک دریغ کرد و به مصرف شایسته صرف نکرد، فقیر هم آخرتش را به دنیا بفروشد.
30. زندگی پیشوای عادل
ان الله تعالی فرض علی ائمه العدل ان یقدروا انفسهم بضعفة الناس، کیلا یتبیغ بالفقیر فقرة!. (خطبه 209)
همانا خداوند بر پیشوایان عدالت گستر واجب کرده که زندگانی خویشتن را با توده مردم هم اندازه کنند تا برای فقیران تنگدستی و نداری زشت نباشد.
توانگری و پیروزی
31. شکست حقیقی
ما ظفر من ظفر الاثم به، و الغالب بالشر مغلوب. (حکمت 327)
کسی که باگناه به پیروزی دست یابد پیروز نیست و کسی که با (توسل به) بدی چیره گردد (در حقیقت) شکست خورده است.
32. رستگاران
ایها الناس! شقوا امواج الفتن بسفن النجاة، و عرجوا عن طریق المنافرة، و ضعوا تیجان المفاخرة. افلح من نهض بجناح، او استسلم فاراح. (خطبه 5)
ای مردم! شما امواج آشوب را از طریق کشتی های نجات بشکافید، از راه ایجاد و اختلاف منحرف گردید. تاج های افتخار را کنار بگذارید. کسی که به وسیله بال پرواز کند و یا سکوت کند و گوشه ای بنشیند پیروز می شود.
33. شنیدن زنگ خطر
رحم الله امرا سمع حکما فوعی، ودعی الی رشاد فدنا، و اخذ بحجزة هاد فنجا. (خطبه 76)
رحمت خدا بر آن کس که حکمی را شنید و آن را حفظ و رعایت کرد و به راه راست فراخوانده شد و به آن نزدیک گشت و کمربند راهنما را گرفت و نجات یافت.
34. بزرگ ترین توانگری
الغنی الاکبر الیاس عما فی ایدی الناس. (حکمت 342)
بزرگ ترین توانگری، چشم نداشتن به دستم مردم است.
35. مرگ بهتر از ذلت
المنیة و لا الدنیة! و التقلل و لا التوسل. (حکمت 396)
مرگ آری، ذلت و پستی هرگز، کم خواهی آری، دست سوی این و آن دراز کردن هرگز!
36. رمز پیروزی
الظفر بالحزم، و الحزم باجالة الرای، و الرای بتحصین الاسرار. (حکمت 47)
پیروزی در سایه دوراندیشی و احتیاط است، احتیاط به تفکر، و تفکر به حفظ اسرار است.