رزق و روزی در نهج البلاغه

1. انواع روزی
الرزق رزقان: رزق تطبه، و رزق یطلبک، فان انت تاته اتاک. (نامه 31)
روزی بر دو گونه است: یک روزی که تو در پی آنی و روزی دیگری که آن در پی تو است و اگر تو سراغش نروی او خود نزد توآید.
2. تضمین روزی
...عیاله الخلائق، ضمن ارزاقهم، و قدر اقواتهم. (خطبه 91)
مردم نانخورهای خدایند خداوند روزی آن ها را ضمانت و خوراکشان را مقدر کرده است.
3. حکمت کاهش و افزایش روزی
قدر الارزاق فکثرها و قللها، و قسمها علی الضیق و السعة فعدل فیها لیبتلی من اراد بمیسورها و معسورها، و لیختبر بذلک الشکر و الصبر من غنیها و فقیرها. (خطبه 91)
روزی ها را مقدر فرموده و آن گاه آن ها را زیا و کم و به تنگی و فراخی عادلانه تقسیم کرد، تا هر که بخواهد به وسعت روزی و یاتنگی آن بیازماید و از این طریق سپاسگزاری و شکیبایی توانگر و تهیدست را به آزایش گذارد.
4. ورودی مرگ و روزی
قیل له علیه السلام: لو سد علی رجل باب بیته و ترک فیه، من این کان یایته رزقه؟ فقال علیه السلام: من حیث یاتیه اجله. (حکمت 356)
به امام علی علیه السلام عرض شد: اگر در خانه کسی را به رویش ببندند و تنها رهایش کنند، روزی اش از کجا به او می رسد؟ فرمود: از همان جا که مرگش می رسد.
5. میانه روی در طلب روزی
خذ من الدنیا ما اتاک، و تول عما تولی عنک، فان انت لم تفعل فاجمل فی الطب. (حکمت 393)
از دنیا آن چه به تو رسد برگیر و آن چه را به تو پشت کرده است رها کن، و اگر چنین نمی کنی دست کم در طلب دنیا راه اعتدال بپوی.
6. روزی و خداشناسی
ایها المخلوق اسوی! و المنشا المرعی فی ظلمات الارحام، و مضاعفات لاستار. بدئت من سلالد من طین تو وضعت فی قرار مکین، الی قدر معلوم، و اجل مقسوم. تمور فی بطن امک جنینا لا تحیر دعا و لا تسمع ندا؟! ثم اخرجت من مقرک الی دار لم تشهدها، و لم تعرف سبل منافعها. فمن هداک لا جترار الغذا من ثدی امک؟ و عرفک عند الحاجة مواضع طلبک و ارادتک؟!. (خطبه 163)
ای انسانی که در کمال اعتدال و تناسب آفریده شده ای و در تاریکی های زهدان ها و پرده های تو در تو شکل گرفته و پرورده شده ای! آفرینشت از عصاره گل آغاز شد و در جایگاهی آرام و امن (زهدان مادر) تا زمانی مشخص و مهلتی تعیین شده نهاده و نه آوازی را می شنوی. آن گاه از قرارگاه خود به سرای بیرون آورده شدی که آن را ندیده ای و راه های کسب سود و منافع آن را نمی دانی. چه کسی تو را به مکیدن شیر از پستان مادرت راهنمایی کرد؟ و چه کسی جایگاه های طلب و خواستن را به تو آموخت!؟
7. راضی به روزی خدا
من رضیی برزق الله لم یحزن علی مافاته. (حکمت 349)
کسی که به آن چه خدا روزی اش قرار داده راضی شود، بر آن چه از دست داده غمناک نشود.
8. روزی مقدر است
من لم یعط قاعدا لم یعط قائما. (حکمت 396)
آن روزی که بی کوشش به کسی عطا نشود، با کوشش هم به او داده نمی شود.
9. بی نیازی از مردم
من و صیته لا بنه الحسن - : ان استطعت الا یکون بینک و بنی الله ذو نعمة فافعل فانک مدرک قسمک و آخذ سهمک، و ان الیسیر من الله سبحانه اعظم و اکرم من الکثیر من خلقه و ان کان کل منه. (نامه 31)
امام علی علیه السلام در وصیت خود به فرزند بزرگوارش امام حسن علیه السلام فرمود: اگر توانی کاری کنی که از کسی جز خداوند نعمتی به تو نرسد، چنین کن ؛ زیرا تو به قسمت خویش خواهی رسید و سهم و نصیب خود را خواهی گرفت؛ و البته روزی اندکی که از سوی پروردگار پاک رسد برتر و ارزشمندتر است از نعمت بسیاری که از آفریدگان او به تو رسد؛ گرچه همه چیز از او است.
10. ضمانت روزی هر کس و هر چیز
فهذا غراب و هذا عقاب، و هذا حمام و هذا نعام. دعا کل طائر باسمه، و کفل له برزقه. (خطبه 185)
این کلاغ است و آن عقاب است، این کبوتر است و آن شتر مرغ، هر مرغی را به نامش خوانده و روزی او را ضمانت کرده است.
11. زیاد و کم شدن روزی
قسم ارزاقهم، و احصی آثارهم و اعمالهم، و عدد انفسهم. (خطبه 90)
خداوند روزی های آنان را تقسیم کرد و آثار و اعمال و تعدادشان را شمار کرد.
12. ضمانت روزی مورچه
انظروا الی النملة فی صغر جثتها و لطافة هیئتها، لا تکاد تنال بلحظ البصر ... مکفول برزقها، مرزوقه بوفقها، لا یغفلها المنان، و لا یحرمها الدیان، ولو فی الصفا الیابست و الحجر الجامس!. (خطبه 185)
به این مورچه بنگرید که با آن همه کوچکی و ظرافت اندام که تقریبا به چشم نمی آید ... روزی اش تضمین شده و به فراخور حالش روزی او می رسد؛ خداوند منان و بخشنده از او غافل نیتس و پروردگار جزادهنده او را نیز محروم نساخته است. اگر چه در دل تخته سنگی سیاه و خشک و یا در میان صخره ای سخت باشد.
13. غم روزی مخور!
یابن آدم! لا تحمل هم یومک الذی لم یاتک علی یومک الذی قد اتاک؛ فانه ان یک من عمرک یات الله فیه برزقک. (حکمت 267)
ای پسرم آدم! غصه رزق آن روزی که نیامده بر آن روزی که آمده، اضافه نکن؛ چرا که اگر عمرت باشد روزی ات را خداوند در آن روز خواهد داد و (و اگر نباشد چرا اندوه خوری؟)
14. روزی همانند قطرات باران است!
ان الامر ینزل من السما الی الارض کقطرات المطر الی کل نفس بما قسم لها من زیادة او نقصان، فان رای احد کم لا خیه غفیرة فی اهلا او مال او نفس تکونن له فتنة. (خطبه 23)
همانا بهره هر کسی، همچون قطره های باران که از آسمان به زمین فرود می آید، به هر کس کم و بیش آن چه سهم او است می رسد. پس، اگر یکی از شما در خانواده یا مال با وجود برادرش اندک فزونی دید، نباید مایه فتنه او شود.
15. دو گانگی روزی
الرزق رزقان: طالب و مطلوب. فمن طلب الدنیا طلبه الموت، حتی یخرجه عنها؛ و من طلب الاخرة طلبته الدنیا، حتی یستوفی رزقه منها. (حکمت 431)
روزی بر دو گونه است آن که بجوید و آن که بجویندش. پس، کسی که دنیا را بجوید مرگ در جستجوی او برآید تا او را از این جهان بیرون کند و کسی که آخرت را بجوید دنیا در طلب او برآید تا او روزی کامل خود را از او باز ستد.
16. کاستن روزی در اثر مصرف آن
... لا تجددله زیادة فی اکله، الا بنفاد ما قبلها من رزقه. (خطبه 145)
هر کس هر بار غذایی می خورد از آن روزی که برایش مقدر شده به همان مقدار کاسته می شود.
17. استغنای طبع
طوبی لمن لزم بیته، و اکل قوته، و اشتغل بطاعة ربه. (خطبه 176)
خوشا به حال کسی که ملازم خانه خود باشد و قوت خود را بخورد و به اطاعت پروردگارش مشغول باشد.
18. روزی به تمام بندگان
سئل علیه السلام: کیف یحاسب الله الخلق علی کثرتهم؟ فقال علیه السلام - : کما یرزقهم علی کثرتهم، فقیل: کیف یحاسبهم و لا یرونه؟ فقال علیه السلام: کمال یرزقهم و لا یرونه. (حکمت 300)
از امام علیه السلام سوال شد: چگونه خداوند از بندگانش با کثرتشان محاسبه می کند؟ فرمود: همان گونه که آنان را با کثرتشان روزی می دهد.
سپس پرسیده شد: چگونه آن ها را محاسبه می کند، در حالی که آن ها او را نمی بینند؟ فرمود: همان طور که آن ها را روزی می دهد در حالی که او را نمی بینند.
19. شرط شریک
شارکوا الذی قد اقبل علیه الرزق؛ فانه اخلق للغنی و اجدر باقبال الحظ علیه. (حکمت 230)
باکسی شریک شوید که روزی به او روی آورده؛ زیرا او به توانگری سزاوارتر و روی آوردن بهره به او شایسته تر است.
20. روزی مقدر
یا بن آدم! الرزق رزقان: رزق تطبه. و رزق یطلبک، فان لم تاته اتاک. فلا تحمل هم سننت علی هو یومک! کفاک کل یوم علی ما فیه؛ فان تکن السنة من عمرک فان الله تعالی سیوتیک فی کل غد جدید ما قسم لک؛ و ان لم تکم السنة من عمرک فما تصنع بالهم فیما لیس لک؛ و لن یسبقک الی رزقک طالب، و لن یغلبک علیه غالب، و لن یبطی عنک ما قد قدر لک. (حکمت 379)
ای فرزند آدم! روزی دو نوع است: یکی روزی که تو در جستجوی آن هستی و دیگر آن که او در جستجوی توست که اگر به دنبال آن نروی او به سراغت خواهد آمد.
بنابراین غصه سال را بر اندوه امروز اضافه مکن؛ زیرا برای تو اندوه همان روزی که در آن هستی، کافی است. پس اگر سال آینده جزء عمرت باشد، خداوند هر روز تازه، روزی تازه می دهد و اگر جزء عمرت نباشد، پس چرا غم و اندوه چیزی را بخوری که مربوط به تو نیست. (اگاه باش) که کسی پیش از تو به روزی تو نخواهد رسید و آن را از دست تو بیرون نتواند آورد، و آن چه برایت مقدر شده هرگز تاخیر نخواهد افتاد.
21. روزی مقرر است
انک لست بسابق اجلک، و لا مرزوق ما لیس لک. (نامه 72)
به راستی مرگ تو ازمدت معلوم و مقرر جلو نخواهد افتاد و آن چه از روزی که برای تو مقرر نشده به تو نخواهد رسید.
22. راه زیاد شدن روزی
استنزلوا الرزق بالصدقة. (حکمت 137)
روزی را با دادن صدقه فرود آورید.
23. رزاق زندگان
من عاش فلعیه رزقه. (خطبه 109)
هر کس که زنده باشد، خدای بزرگ روزی او را عهده دار شده است.
24. روزی معنوی
... قلوب رائدة لارزاقها، فی مجللات نعمه، و موجبات مننه، و حواجز عافیته. (خطبه 83)
دلهایی که روزی معنوی خویش را طالب اند، و از نعمت های بی پایان حق و موجبات منت ها و اسباب سلامت او بهره مندند.
25. حکمت کاهش و افزایش روزی
عنه علیه السلام فی قوله تعالی: (و اعلموا انما اموالکم و اولاد کم فتنه) و معنی ذلک انه یختبر هم لالاموال و الاولاد لیتبین الساخط لرزقه، و الراضی بقسمه. (حکمت 93)
خداوند سبحان می گوید: و بدانید این که اموال و اولاد شما فتنه هستند. معنی این آیه این است که خداوند با مال و فرزند مردم را می آزماید تا آن کسی که از روزی خود ناراضی و خشمگین است از کسی که نصیب خود راضی و خشنود می باشد معلوم و آشکار گردد.