خلقت جهان
1. عجز انسان
ما لابن آدم و الفخر، اوله نطفة، و آخره جیفة و لا یرزق نفسه، و لا یدفع حتفه. (حکمت 454)
انسان را با فخر چه کار! او که آغازش نطفه است و فرجامش مردار گندیده، نه
می تواند روزی خود دهد و نه می تواند مرگ را دفع کند. (پس چرا فخر می
کند؟!)
2. آفرینش جهان
خلق الخلق علی غیر تمثیل، و لا مشورة مشیر، و لا معونة معین، فتم خلقه بامره، و اذعن لطاعته، فاجاب. (خطبه 155)
خداوند موجودات را بدون در دست داشتن هیچ نمونه ای و بدون مشورت با هیچ
مشاوری و بدون کمک گرفتن از هیچ یاوری آفرید و خلقت به فرمان او تمام و
کامل شد و همگی به طاعتش اقرار کردند.
3. شکوه و عظمت آفرینش
ما الذی نری من خلقک، و نعجب له من قدرتک، و نصفه من عظیم سلطانک و ما تغیب
عنا منه، و قصرت ابصارنا عنه، و انتهت عقولنا دونه، و حالت ستور الغیوب
بیننا و بینه اعظم. (خطبه 160)
چه بزرگ است انچه ما از آفرینش تو می بینیم و از قدرت تو در پدید آوردن آن
به شگفت می آییم و آن به عنوان نشانه بزرگی و قدرت تو وصف می کنیم، و چه
بزرگ تر از این هاست آنچه از ما پنهان است و دیدگان ما از دین آنها قاصر
است و خردهای ما را به آن ها دسترسی نیست و پرده های غیب میان ما و آن ها
حایل شده است.
4. طبع آدمی
لقد علق بنیاط هذا الانسان بضعُة هی اعجب ما فیه، و ذلک القلب. و له مواد
من الحکمة و اضداد من خلافها، فان سنح له الرجا اذله الطمع، و ان هاج به
الطمع اهلکه الحرص، و ان ملکه الیاس قتله الاسف، و ان عرض له الغضب اشتد به
الغیظ و ان اسعده الرضا نسی التحفظ، و ان ناله الخوف شغله الحذر، و ان
اتسع له الامن استلبثه الغرة، و ان افاد مالا اطغاه الغنی، و ان اصابته
مصیبة فصحه الجزع، و ان عضته الفاقة شغله البلا، و ان جهده الجوع قعد به
الضغف، و آن افراط به الشبع کظته البطنُة. فک تقصیر به مضر، و کل افراط به
مفسد. (خطبه 1)
بی گمان به بند دل این انسان قطعه گوشتی آویخته شده که از شگفت انگیزترین
اعضای بدن است و شگفتی اش این است که در آن مایه هایی از حکمت و اضدادی که
مخالف حکمت اند وجود دارد.
پس اگر برای او امیدی رخ دهد طمع او را خوار گرداند و اگر طمع وی را از جا
برانگیزد دچار حرصی شود که نابودش سازد، و اگر نومیدی او را فراگیرد اندوه
او را بکشد و اگر خشم بر آن عارض شود غلیظ و تنگ خلقی بر او سخت بتازد، و
اگر به سعادت رضا و خشنودی نایل آید جانب احتیاط کاری او را به خود مشغول
گرداند، و اگر امن و آسایش بر او سایه افکند غفلت او را از بن براندازد و
اگر مالی به او رسد سرکشی ثروت به دامش کشد و اگر دچار مصیبتی شود
گرفتاری او را مشغول کند و اگر گرسنگی به او فشار آورد ناتوانی از پایش در
آورد، و اگر پرخوری کند نفسش در گلو بگیرد و خلاصه هر کاهش و نقصانی به او
زیان آور و هر افزایش تباه کننده است.
6. شکوه و عظمت آفرینش
سبحانک ما اعظم ما نری من خلقک! و ما اصغر کل عظیمة فی جنب قدرتک! و ما
اهول ما نری من ملکوتک! و ما احقر ذلک فیما غاب عنا من سلطانک! و ما اسبغ
نعمک فی الدنیا، و ما اصغرها فی نعم الاخرة!. (خطبه 190)
ای خدای پاک! چه عظیم و پر شکوه است آن چه از آفرینش تو می بینیم! و چه خرد
است هر بزرگی در برابر قدرت تو! و چه هول انگیز است آن چه ما از ملکوت تو
می بینیم! و چه حقیر است آن چه ما می بینیم در برابر قدرت و سلطنت ناپیدای
تو از دیدگان ما! چه بسیار است نعمت های تو در این دنیا! و چه اندک است این
نعمت ها در برابر نعمت های آخرت!.
7. آفرینش زمین
انشا الارض فامسکها من غیر اشتغال. و ارساها علی غیر قرار، و اقامها بغیر
قوائم. ورفعها بغیر دعائم. و حصنها من الاود و الاعوجاج. و منعها من
التهافت و الانفراج. (خطبه 186)
زمین را ایجاد کرده آن را نگه داشت بی آن که وی را مشغول سازد و آن را بر
جایی بدون قرار استوار کرد و بی هیچ پایه ای بر پایش داشت و بی هیچ ستونی
برافراشتش و آن را از کجی نگاه داشت و از افتادن و شکافتن آن جلوگیری کرد.
8. عظمت آفرینش آسمان ها
فمن شواهد خلقه خلق السموات موطدات بلا عمد، قائمات بلا سند. دعا هن فاجبن
طائعات مذعنات، غیر متلکئات و لا مبطئات. و لولا اقرار هن له بالربوبیة و
اذعانهم له بالطوا عیة، لما جعلهن موضعا لعرشه، و لا مسکنا لملائکته، و لا
مصعدا للکلم الطیب و العمل الصالح من خلقه. جعل نجومها اعلاما یستدل بها
الحیران فی مختلف فجاج الاقطار. لم یمنع ضوع نورها ادلهمام سجف اللیل
المظلم. و لا استطاعت جلابیب سواد الحنادس ان ترد ما شاع فی السموات من
تلالو نور القمر. (خطبه 182)
از نشانه های آفرینش خدا، پدید آوردن آسمان های استوار بدون ستون و ایستای
بدون تکیه گاه است. خداوند اراده ایجاد آن ها را فرمود و آن ها با میل و
رغبت و بی هیچ درنگ و کندی اجابتش کردند و اگر اقرار آن ها بر خداوندی او و
اعتراف آن ها به طاعت و بندگی اش نبود آنها را جایگاه عرش خویش و مکان
فرشتگان و محل فرا بردن گفتار و کردار شایسته بندگانش قرار نمی داد.
ستارگان آسمان را نشانه هایی ساخت تا افراد سرگردان در آمد و شد راه های
زمین به وسیله آن ها راه خویش را بیابند، پرده های شب تا پرتو نور آنها را
نپوشانده و رداهای سیاه شب های تاریک توانایی محو درخشش نور پراکنده ماه در
آسمان را ندارد.
9. عظمت سلطنت الهی
کان من اقتار جبروته، و بدیع لطائف صنعته، ان جعل من ما البحر الزاخر
المتراکم المتقاصف، یبسا جامدا، ثم فطر منه اطباقا، ففتقها سبع سموات.
(خطبه 211)
از نشانه های توانایی و سلطنت خداوند و شگفتی آفرینش های او این است که از
آب دریای ژرف بر هم ریخته پر موج خش و جامدی را آفرید، آنگاه از آن طبقاتی
خلق کرد و آن طبقات را به آسمان شکافت.
10. تعدیل حرکات زمین
عدل حرکاتها بالراسیان من جلامیدها، و ذوات الشناخیب الشم من صیاخیدها. (خطبه 91)
حرکت زمین را به وسیله صخره های عظیم و قله کوه های بلند و محکم تعدیل کرد.
11. آفرینش آسمان ها
نظم بلا تعلیق رهوات فرجها، و لا حم صدوع انفراجها و وشج بینها و بنی
ازواجها و ذلل للهابطین بامره، و الصاعدین باعمال خلقه، خزونة معراجها، و
ناداها بعد اذ هی دخان، فالتحمت عری اشراجها، و فتق بعد الارتتاق صوامت
ابوابها، و اقام رصدا من الشهب الثواقب علی نقابها، و امسکها من ان تمور فی
خرق الهواء بایده، امرها آن تقف مستسلمة " لامره، و جعل شمسها آیة مبصرة "
لنهارها، و قمرها آیة ممحوة " من لیلها، و اجراهما فی مناقل مجراهما، و
قدر سیر هما فی مدارج درجهما، لیمیز بین اللیل و النهار بهما، و لیعلم عد
السنین و الحساب بمقادیرهما، ثم علق فی حوها فلکها، و ناط بها زینتها، من
خفیات دراریها و مصابیح کواکبها، و رمی مسترفی السمع بثواقب شهبها، و
اجراها علی اذلال تسخیرها من ثبات ثابتها، و مسیر سائرها، و هبوطها و
صعودها، و نحوسها و سعودها. (خطبه 91)
راه های گشاده آسمان ها را بی آنکه به جایی پیوسته باشد منظم ساخت و شکاف
های وسیعش را به هم پیوست و میان هر آسمانی با آسمان های دیگر ارتباط
برقرار کرد و برای فرود آیندگان به فرمان او و بالا روندگانی که اعمال و
کردار بندگان را می برند دشواری آن را آسان نمود و به آسمان ها که از دود
بودند ندا داد که به هم به پیوندند و گرد آیند و پس از جمع شدن و گرد آمدن
درهای بسته آنها را گشود و از ستاره های درخشان بر راه های آسمان نگهبان
گماشت و با قدرت خویش از به جنبش در آمدن آن ها در فضای شکافته جلوگیری کرد
و فرمود تا در جای خویش بایستند و به امر او تسلیم باشند. خورشید آسمان را
نشانه ای روشنگر برای روز و ماه آن را که نورش محو می شود آیتی برای شب
قرار داد و آنها را در مسیرشان روانه ساخت و حرکت آنها را در منازل و راه
هایی که باید طی کنند تعیین نمود، تا با سیر آن ها شب و روز مشخص و شمار
سال ها و حساب کارها دانسته شود. پس فلک را در فضا معلق نگه داشت و زینت
هایش را به آن آویخت که عبارتند از ستارگانی پنهانی همانند در سفید و
ستارگانی همانند چراغ روشن، و با شهاب های تابان شیطان هایی را که گوش می
کشند براند و جای ستارگان سیار و فرورو صعود و سعد و نحس هر یک را تحت
تسخیر خویش قرار داد.
12. نیکوترین آفرینش
لم یخلق الاشیا من اصول ازلیةُ، ولا اوائل ابدیة، بل خلق ما خلق فاقام حده، و صور ما صور فاحسن صورته. (خطبه 163)
اشیا را از ماده ای ازلی یا نمونه هایی ابدی نیافرید، بلکه آفرید آن چه
آفرید و حدودش را تعیین کرد و صورتی داد به آن چه داد و آن صورت را به
نیکوترین شکل نگاشت.
13. راز استواری زمین
و تد بالصخور میدان ارضه. (خطبه 1)
جنبش و لرزش زمین را به وسیله سنگ های بزرگ و کوه ها میخکوب و استورا گردانید.
14. حرکت آسمان ها
خلق سبحانه لاسکان سمواته، و عمارة الصفیح الاعلی من ملکوته، خلقا بدیعا من ملائکته. (خطبه 91)
آسمان را با پرجا بودن ستاره های آن و با گردش ستاره های سیار آن و با فرا
رفتن و فرود آمدن آن ها و با بودن ستاره های نحس و سعد (بدی آور و نیکی
آور) در آن و با تسخیر آن به آسانی به جریان انداخت.
15. اوج عظمت خدا در آفرینش انسان
ایها المخلوق السوی، و المنشا المرعی فی ظلمات الارحام، و مضاعفات
الاستار.@#@ بدئت من سلالة من طین، و وضعت فی قرار مکین، الی قدر معلوم و
اجل مقسوم. تموز فی بطن امک جنینا لا تحیر دعا و لا تسمع ندا. ثم اخرجت من
مقرک الی دار لم تشهدها، و لم تعرف سبل منافعها. فمن هداک لاجترا الغذا من
ثدی امک! و عرفک عند الحاجُة مواضع طلبک و ارادتک!. (خطبه 163)
ای انسانی که از نظر خلقت بی کم و کاست و متناسبی و در زهدان های تاریک و
پرده های تو در، پدید آمده و محافظت می شدی ! آفرینش از عصاره گل آغاز شد
... و سپس از جایگاه به محیطی که آن را ندیده بودی و راه به دست آوردن
منافعش را نمی دانستی بیرون آورد شدی. چه کسی تو را به مکیدن شیر از پستان
مادرت هدایت کرد؟ و چه کسی جایگاه های طلب و خواستن را به تو آموخت؟!
16. یکتایی در آفرینش
خلق الخلائق علی غیر مثال خلا من غیره، و لم یستعن علی خلقها باحد من خلقه. (خطبه 186)
موجودات را بدون نمونه ای که از غیر او صادر شده باشد خلق کرده و در آفریدن آن ها از هیچ یک از مخلوقاتش کمک نگرفت.
17. آفرینش انسان از خاک
ام هذا الذی انشاه فی ظلمات الارحام، و شغف الاستار؛ نطفة دهاقا، و علقة
محاقا، و جنینا و راضعا، و ولیدا و یافعا، ثم منحه قلبا حافظا، و لسانا
لافظا، و بصرا لا حظا، لیفهم معتبرا، و یقصر مزدجرا؛ حتی اذا قام اعتداله، و
استوی مثالفه، نفر مستکبراً. (خطبه 83)
آیا این انسان همان کسی نیست که خداوند او را در تاریکی های زهدان و پرده
های غلاف مانند آفرید، از نطفه ای که ریخته شد..... آن گاه به او دلی حفظ
کننده و زبانی گویا و چشمی بینا بخشید تا بفهمد و عبرت گیرد و از زشتکاری
ها باز ایستد اما چون قد راست کرد و به نهایت رشد خود رسید کرد فرازانه روی
برگرداند.
18. قدرت خدا در آفرینش
فطر الاخلائق بقدرته، و نشر الریاح برحمته. (خطبه 1)
آفریدگان را با قدرت خود بیافرید و بادها را با رحمت خود به حرکت در آورد.
19. راز آفرینش
لو اراد الله ان یخلق آدم من نور یخطف الابصار ضیاؤه، و یبهر العقول رواوه،
و طیب یاخذ الانفاس عرفه لفعل. و لو فعل لظلت له الاعناق خاضعة، و لخفت
البلوی فیه علی الملائکه. و لکن الله سبحانه یبتلی خلقه ببعض ما یجهلون
اصله، تمییزا بالاختبار لهم، و نفیا، للاستکبار عنهم، و ابعادا للخیلا
منهم. (خطبه 192)
اگر خداوند می خواست که آدم علیه السلام را از نوری بیافریند که روشنایی آن
دیده ها را برباید و زیبایی آن عقول آدمیان را خیره سازد و او را چنان
معطر نماید که نفس ها را بوی خوش و عطر آن حضرت را چنین می آفرید گردن ها
در مقابل او خم می شدند و آزمایش فرشتگان به وسیله خلقت آن حصرت سبک می
گشت، ولی خداوند سبحان مخلوقات خود را با بعضی از امور که اصل آن را نمی
دانند برای تمایز خوب از بد امتحان می نماید، هم چنین به وسیله دستورات
آزمایشی تکبر را از آنان نفی و غرور و خودخواهی را از آنان دور می سازد.
20. آفرینش زمین
انهد جبالها عن سهولها، و اساخ قواعدها فی متون اقطارها و مواضع انصابها،
فاشهق قلالها، و اطال انشازها، و جعلها للارض عمادا، و ارزها فیها اوتادا،
فسکنت علی حرکتها من ان تمید باهلها، او تسیخ بحملها او تزول عن مواضعها.
(خطبه 211)
کوه های زمین را از دشت ها و پستی هایش برآمده ساخت و ریشه آن ها را در دل
زمین های اطرافشان و جاهایی که برقرار هستند فرو برد ... و آن ها را تکیه
گاه زمین و میخ ها نگهدارنده آن قرار داد. پس، آن گاه زمین در عین متحرک
بودن آرام گرفت تا ساکنان خود را در سقوط و اضطراب قرار ندهد، یا آنچه را
حمل کرده است فرو نیاندازد، یا آن گاه زمین در عین متحرک بودن آرام گرفت تا
ساکنان خود را در سقوط و اضطراب قرار ندهد، یا آنچه را حمل کرده است فرو
نیاندازد، یا آن را از جای خویش جابه جا نکند.
21. توصیف خلق آدم
جمع سبحانه من حزن الارض و سهلها، و عذبها و سبخها تریة سنها بالما حتی
خلصت. و لا طها بالبله حتی لزبت فجبل منها صورة ذات احنا و وصول و اعضا و
فصول: اجمدها حتی استمسکت و اصلدها حتی صلصلت لوقت معدود، و امد معلوم: ثم
نفخ فیها من روحه فمثلت انسانا ذا اذهان یجیلها، و فکر یتصرف بها... (خطبه
1)
خدای بزرگ از زمین های سنگلاخ و هموار و زمین های مستعد کشت و زرع و شوره
زاران اندکی خاک فراهم آورد و بر آن آب ریخت تا خالص و پاکیزه شد و آن را
با آب آمیخت.
22. آفرینش مخلوقات بی نظیر
الذی ابتدع الخلق علی غیر مثال امتثله ... و ارانا من ملکوت قدرته، و عجائب
ما نطقت به آثار حکمته، و اعتراف الحاجة من الخلق الی آن یقیمها بمساک
قوته، مادلنا باضطرار قیام الحجة له علی معرفته. (خطبه 91)
خداوندی که مخلوقات را پدیدار ساخت بی آن که مقل و مانندی از هر یک از آن
ها قبلاً وجود داشته و او آن را مثالی قرار داده باشد، خدایی که عظمت و
شکوه قدرت خود و شگفتی هایی که نشانه های حکمت او، گویای آن است به ما نشان
داد. و نیز اعتراف همة مخلوقات در مورد احتیاج خود به این که خداوند با
قدرت خویش آن ها را نگاه دارد، همة این ها چیزهایی است که ما را از پذیرفتن
دلیل هایی استوار پا بر جا بر شناخت خداوند ناگزیر می سازد.
23. نابودی دنیا
لیس فنا الدنیا بعد ابتداعها بأعجب من إنشائها و اختراعها ... و إن الله، سبحانه، یعود بعد فنا الدنیا وحده لا شیء معه. (خطبه 186)
نابودی دنیا، پس از آفریدن آن زیاد شگفتی آورتر از آفریدن و ایجاد آن نیست.
و خداوند سبحان، پس از نابودی جهان تنها باقی می ماند و چیزی با او نیست.
24. شگفتی های انسان
اعجبوا لهذا الانسان ینظر بشحم، و یتکلم بلحم، و یسمع بعظم، و یتنفس من خرم!!. (حکمت 8)
از این انسان تعجب کنید و پند بگیرید! با پیه نگاه می کند، با گوشت حرف می زند، با استخوان می شنود و از شکافی (بینی) نفس می کشد!
25. بخشش خدا
جعل لکم اسماعا لتعی ما عناها، و ابصارا لتجلو عن عشاها. (خطبه 83)
خداوند به شما دو گوش داد تا آن چه را به آن ها مربوط می شود دریافت کنند و دو چشم داد تا از نابینایی به در آیند.
26. عجب از این آدم!
عجبت لمن شک فی الله، و هو یری خلق الله. (حکمت 126)
تعجب می کنم از کسی که در وجود خدا شک می کند، در حالی که خلقت های خدا را می بیند.
