شکر و کفران نعمت

1. ستایش به پاس نعمت ها
احمده شکرا لانعامه، و استعینه علی وظائف حقوقه. (خطبه 190)
خدای بزرگ را به پاس بخشیدن نعمت هایش می ستایم و در انجام فرمانش ‍ از او یاری می جویم.
2. پرهیز از مستی نعمت
اتقوا سکرات النعمة، و احذروا بوائق النقمة. (خطبه 151)
از مستی نعمت بپرهیزید و از سختی نقمت بر حذر باشید.
3. اکمال نعمت ها
استتموا نعم الله، علیکم بالصبر علی طاعته، و المجانبة لمعصیته. (خطبه 188)
نعمت هایی که خداوند بر شما ارزانی داشته با صبر بر طاعت او و اجتناب از نافرمانی او به تمام و کمال رسانید.
4. نعمات همراه نقمات
مع کل جرعة شرق، و فی کل اکلة غصص! لا تنالون منها نعمة الا بقراق اخری. (خطبه 145)
با هر جرعه آبی، در گلویتان آب جستنی است و در هر لقمه ای گلوگیر شدنی. به هیچ نعمتی از آن نمی رسید مگر با از دست دادن نعمتی دیگر.
5. نعمت و گردنکشی
نسال الله سبحانه ان یجعلنا و ایاکم ممن لا تبطره نعمة. (خطبه 64)
از خداوند می خواهیم که ما و شما را از کسانی قرار دهد که نعمتی، او را به گرد نکشی نکشاند.
6. سبب فزونی روزی
قد جعل الله سبحانه الاستغفار سببا لدرور الرزق و رحمة الخلق، فقال سبحانه، (استغفروا ربکم انه کان غفارا) فرحم الله امرا استقبل توبته، و استقال خطیئته، و بادر منیته !. (خطبه 143)
خداوند سبحان، آمرزش خواهی را سبب فزونی روزی و رسیدن رحمت به خلق قرار داده و فرموده است: از پروردگارتان طلب آمرزش کنید که او بسی آمرزنده است ... پس، رحمت خدا بر کسی که به توبه روی آورد و گناهش را جبران کند و پیش از مرگش کاری بکند.
7. نعمت و گرفتاری
رب منعم علیه مستدرج بالنعمی. (حکمت 273)
چه بسا نعمت داده ای که نعمتش وسیله گرفتاری و هلاکش گردد.
8. دوام نعمت های خداوندی
یا جابر! من کثرت نعم الله علیه، کقرت حوائج الناس الیه، فمن قام الله فیها بما یجب فیها عرضها للدوام و البقا، و من لم یقم فیها بما یجب عرضها للزوال و الفنا. (حکمت 372)
ای جابر! هر کس نعمت خدا بر او فراوان شود، نیاز مردم به او زیاد خواهد شد. پس کسی که برای خدا در برابر این نعمت به وظیفه خود قیام کند، آن نعمت را در معرض دوام و بقا قرار داده و هر کس چنین نکند آن را در معرض زوال و فنا در آورده است.
9. نعمت مخصوص بندگان خداوند
ان لله عبادا یختصهم الله بالنعم لمنافع العباد، فیقرها فی ایدیهم ما بذلوها؛ فاذا منعوها نزعها منهم، ثم حولها الی غیرهم. (حکمت 425)
همانا برای خدا بندگانی است که آن ها را به نعمت های خود مخصوص ‍ ساخته تا همه بندگان از آن بهره برند تا وقتی آن نعمت ها را به مستحقانش ببخشند، در دستشان باقی می ماند و چون دریغ کردند خدا از آنها بگیرد و به دیگری تحویل دهد.
10. کمترین حق خدا
اقل ما یلزمکم لله ان لا تستعینوا بنعمه علی معاصیه. (حکمت 330)
کم ترین حقی که لازم است برای خدا رعایت کنید آن است که از نعمت هایش در نافرمانی اش کمک نجویید.
11. نعمت پیاپی خدا
یابن آدم! اذا رایت ربک سبحانه یتابع علیک نعمه و انت تعصیه فاحذره. (حکمت 25)
ای فرزند آدم! چون دیدی پروردگارت نعمت های پیایی تو را دهد ولی تو پیاپی گناه او می کنی از او بر حذر باش.
12. شکر نعمت
ان لله فی کل نعمة حقا، فمن اداه حفظها، و من قصر عنه خاطر بزوال نعمته. (حکمت 244)
برای خدا در هر نعمتی حقی است، پس هر کس ان را ادا کند نعمتش را افزون کند و هر کس کوتاهی نماید خود را در معرض خطر از دست دادن نعمت قرار داده است.
13. بزرگ ترین نعمت
من اعطی الاستغفار لم یحرم المغفرة. (حکمت 135)
به هر کس (نعمت) آمرزش خواهد داده شود از آمرزیده شدن محروم نشود.
14. خصلت هایی که شایسته خدا نیست
ما کان الله لیفتح علی عبد باب الشکر و یغلق عنه باب الزیاده، و لا لیفتح علی عبد باب الدعا و یغلق عنه باب الاجابة، و لا لیفتح لعبد باب التوبة و یغلق عنه باب المغفرة. (حکمت 435)
نشاید که خداوند در سپاسگزاری را به روی بنده ای بگشاید و در افزون شدن نعمت را به رویش ببندد و در دعا را به روی بنده ای باز کند و در اجابت را به رویش ببندد و در توبه را به روی بنده ای بگشاید و در آمرزیدن را به رویش ببندد.
15. نعمت شکر
من اعطب الشکر لم یحرم الزیادة. (حکمت 135)
به کسی که توفیق شکر گزاری داده شود، از فزونی یافتن (نعمت) محروم نگردد.
16. دعای علی ـ علیه السّلام ـ به درگاه حق
نسال الله سبحانه ان یجعلنا و ایاکم ممن لا تبطره نعمة، و لا تقصر به عن طاعة ربه غایة، و لا تحل به بعد الموت ندامة و لا کابة. (خطبه 64)
از خداوند سبحان مسالت می داریم که ما و شما را از آن گروه قرار بده که نعمت های این دنیا او را در کاموری های طغیانگرانه فرو نمی برد و هیچ هدفی او را در اطاعت پروردگارش مقصر نمی سازد و پس از مرگ نیز هیچ ندامت و اندوهی وجودش را فرا نگیرد.
17. مردمان زیانکار
کم من مستدرج بالاحسان الیه، و مغرور بالستر علیه، و مفتون بحسن القول فیه! و ما ابتلی الله احدا بمثل الاملا له. (حکمت 116)
بسا مردمی هستند که به وسیله احسان به حال خود رها شده اند (ورو به سقوط می روند) بسا انسانی که به وسیله پوشیده شدن خطاهایش فریب خورده است و بسا مردمی که با شنیدن سخنان نیک (تعریف و تمجید) درباره خود، درونشان مختل و گرفتار آشوب و اضطراب گردد و خداوند هیچ کس را مانند اشباع او با نعمت ها و امتیازات، مبتلا نفرموده است.
18. رمز زیادتی نعمت
لا تکن ممن ... یعجز عن شکر ما اوتی، و یبتغی الزیاده فیما بقی. (حکمت 150)
چونان کسی مباش که ... از سپاسگزاری نعمتی که به او داده شده، ناتوان است و با این حال خواهان افزایش نعمت باقی مانده است.
19. اثرات اندیشیدن
لو فکروا فی عظیم القدرة و جسیم النعمة لرجعوا الی الطریق، و خافوا عذاب الحریق، و لکن القلوب علیلة و البصائر مدخولة. (خطبه 185)
اگر انسان ها در عظمت خداوند و بزرگی نعمت او می اندیشیدند، قطعا به راه راست که از ان منحرف شده اند بر می گشتند، ولی دل ها بیمار است و دیده ها مختل.
20. شکرانه نعمت الهی
لو لم یتوعد الله علی معصیته لکان یجب ان لا یعصی شکرا لنعمه. (حکمت 290)
اگر خداوند برای معصیت خود بیم عذاب هم نمی داد، باز لازم بود که به شکرانه نعمت هایش نافرمانی نشود.
21. دو خصلت نیک
کفی بالقناعة ملکا، و بحسن الخلق نعیماً. (حکمت 229)
قناعت برای به دست اوردن ملک، کافی است و نیز برای وصول به نعمت ها اخلاق نیکو کفایت می کند.
22. شکر گزاری امام علی علیه السلام
احمده استتماما لنعمته، و استسلاما لعزته، و استعصاما من معصیته. (خطبه 2)
سپاس او را گویم که تتمیم نعمتش جویم و راه تسلیم به عزتش پویم و برای مصونیت از تباهی ها دست و دل از معصیتش شویم.
23. شکر نعمت نعمتت افزون کند
اذا وصلت الیکم اطراف النعم فلا تنفروا اقصاها بقلة الشکر. (حکمت 13)
هنگامی که مقدمات نعمت ها به شما رسید با کمی سپاسگزاری دنباله آن ها را از دست ندهید.
24. کامل کننده نعمت
بالتواضع تتم النعمة. (حکمت 224)
با فروتنی است که نعمت تکمیل می شود.
25. نعمت حقیر، بلای عافیت
کل نعیم دون الجنة فهو محقور، و کل بلا دون النار عافیة. (حکمت 387)
هر نعمتی جز بهشت محقر است و هر بلایی جز آتش عافیت است.
26. مصرف درست نعمت
من کتبه الی الحارث الهمدانی - : و استصلح کل نعمة انعمها الله علیک و لا تضیعن نعمة من نعم الله عندک، ولیر علیک اثر ما انعم الله به علیک. (نامه 69)
هر نعمتی را که خداوند به تو عنایت فرموده است آن را بشناس و در صلاح زندگی به کار ببر و هیچ نعمتی از نعمت های خداوندی را که به تو لطف فرموده است تباه مساز و همواره اثر نعمت خداوندی که به تو بخشیده است در تو مشاهده شود.
27. بسا سختی که ...
رب کلمة سلبت نعمة و جلبت نقمةُ. (حکمت 381)
چه بسا سخنی که نعمتی را سلب کند و نقمتی را جلب نماید.
28. باز گو کردن نعمت خدا
من کتابه الی معاویة - : الاتری - غیر مخبر لک، و لکن بنعمة الله احدث - : ان قوما استشهدوا فی سبیل الله تعالی من المهاجرین و الانصار، و لکل فضل، حتی اذا استشهد شهیدنا قیل: سید الشهدا؟! (نامه 28)
من در صدد آن نیستم که خبری به تو بدهم، بلکه می خواهم نعمت خداوندی را بازگو کنم، گروهی از مهاجرین و انصار در راه خداوند متعال به شهادت رسیدند و برای هر یک از آن شهدا امتیازی است. تا آن گاه که شهیدی (بزرگوار) از ما شهید شد و ملقب به (سید الشهدا) گشت.
29. مؤثرترین عامل تغییر نعمت خدا
لیس شی ء ادعی الی تغییر نعمة الله و تعجیل نقمته من اقامة علی ظلم؛ فان الله سمیع دعوة المضطهدین و هو للظالمین بالمرصاد. (نامه 53)
(آگاه باشد که) هیچ چیزی بیش از حرکت بر مبنای ظلم موجب دگرگونی نعمت خداوندی و سرعت انتقام او نیست؛ زیرا خداوند شنونده دعای ستمدیگان است و در کمین ستمکاران.
30. مواظبت بر نعمت ها
احذروا نفار النعم فما کل شارد بمردود. (حکمت 246)
از گریختن نعمت ها برحذر باشید، زیرا هر فرار کننده ای بر نمی گردد.
31. عامل زائل شدن نعمت
ما کان قوم قط فی غض نعمة من عیش فزال عنهم الا بذنوب اجتر حوها، لان الله لیس بظلام للعبید.@#@ (خطبه 178)
هیچ قومی دارای فراوانی نعمت و طراوت عیش نبوده که خداوند آن را از دست آن قوم بگیرد مگر به واسطه گناهانی که مرتکب گشتند؛ زیرا خداوند سبحان هیچ ستمی بر بندگان روا نمی دارد.
32. سرگشتگان حیرتکده دنیا
سلکت بهم الدنیا طریق العمی، و اخذت بابصار هم عن منار الهدی، فتاهوا فی حیرتها، و غرقوا فی نعمتها، و اتخذوها رباً. (نامه 31)
دنیا آنان را در راه تاریک و کور کننده به حرکت درآورده و چشمانشان را از کانون نور هدایت برگرفت، پس در حیرتکده گم گشتند و در نعمت آن غرق شدند و دنیا را برای خود اتخاذ کردند.
33. اثرات بزرگ جلوه کردن خدا
ان من حق من عظم جلال الله سبحانه فی نفسه، و جل موضعه من قلبه، ان یصغر عنده - لعظم ذلک - کل ماسواه و ان احق من کان کذلک لمن عظمت نعمة الله علیه، و لطف احسانه الیه فانه لم تعظم نعمة الله علی احد الا از داد حق الله علیه عظماً. (خطبه 216)
قطعی است برای کسی که جلال خداوند سبحان در جان او و موقعیت آن مقام ربوبی در دلش بزرگ باشد سزاوار است که هر چه جز خداوند بزرگ است نزد وی در مقابل عظمت ربوبی کوچک باشد و سزاوارترین مردم برای چنین موصفی به طور حتم کسی است که نعمت خداوندی برای او بزرگ و احسان او برای آن کسی لطیف است. زیرا نعمت خداوندی بر هیچ کس با عظمت ندشه است مگر این که بر بزرگی حق او بر آن شخص افزوده است.
34. فزونی نعمت
لم تعظم نعمة الله علی احد الا از داد حق لله علیه عظماً. (خطبه 216)
نعمت خداوند بر کسی افزایش نیافت مگر آن که حق خدا (بر او) زیادتر گردد.
35. هراس در حال نعمت
ایها الناس! لیرکم الله من النعمة وجلین، کما یراکم من النقمة فرقین انه من وسع علیه فی ذات یده فم یر ذلک استدرا جا فقد امن مخوفا، و من ضیق علیه فی ذات یده فم یر ذلک اختبار فقد ضیع مامولا. (حکمت 358)
ای مردم! خدا شما را هنگام نعمت در حال هراس ببیند (که مبادا کفران نعمت کنید) همان گونه که شما را در حال عذاب، از تلخی آن گریزان می بیند، حقیقت این است که کسی که در کارهای او و آن چه که در اختیارش قرار گرفته گشایشی پدیدآید و آن را استدراج (رها کردن به حال خویشتن) نداند، خود را از چیز وحشتناکی در امان احساس نموده است و هر کس در تنگنای زندگی قرار بگیرد و آن را آزمایش نداند، پاداشی را که امید آن می رفت ضایع نموده است.
36. نعمت بی حد و حصر خداوندی
الحمد لله الذی لا یبلغ مدحته القائلون، و لا یحصی نعماه العادون. (خطبه 1)
سپاس خدا را که حق ستایشش بالاتر از حد ستایشگران است و نعمت هایش فوق اندیشه شمارشگران.
37. سفارش امام علی علیه السلام به مالک اشتر
امض لکل یوم عله، فان لکل یوم مافیه. ؤ اجعل لنفسک فیما بینک و بین الله افضل تلک المواقیت. و اجزل تلک الاقسام و ان کانت کلها لله اذا صلحت فیها النیة، و سلمت منها الرعیة. (نامه 53)
فرمان امیرالمومنین به مالک اشتر: عمل ه روز را در همان روز به جا بیارو، زیرا برای هر روز موقعیت و قانون خاصی حکم فرماست (که اگر آن روز بگذرد ان موقعیت به دست نخواهد آمد) ما بین خود و خدایت قسمتی از بهترین اوقات و شایسته ترین آن ها را اختصاص بده، اگر همه اوقات عمر تو با نیت صالح بگذرد و رعیت در آن اوقات در آسایش باشند عبادتی است برای خدا.
38. ترس از نافرمانی خدا
یابن آدم! اذا رایت ربک سبحانه یتابع علیک نعمه و انت تعصیته فاحذره. (حکمت 25)
ای فرزند آدم! هنگامی که می بینی پروردگار سبحان نعمت هایش را پیاپی به تو فرو می ریزد، اما تو نافرمانی او می کنی، از او بترس.