ویژگی‌های امام جمعه در حکومت دینی
چکیده:نماز نقشی بی‌بدیل در پرورش
شخصیت و روان انسان می‌گذارد و جایگاه مهمی در عرصه حیات فردی و تأثیر فرد
بر اجتماع دارد. در این میان نمازجمعه این ویژگی منحصر به‌فرد را دارد که
علاوه بر تأثیرگزاری بر حوزه حیات فردی، حیات اجتماعی جامعه را مورد توجه
قرار داده و یکی از عوامل شکل‌دهنده شخصیت جمعی جامعه محسوب می‌شود. در این
میان امام جمعه به عنوان رکن رکین نمازجمعه، بازیگر اصلی اثرگزاری این
فریضه الهی به‌شمار می‌‌آید. اگر امام جمعه دارای ویژگی‌های شخصیتی، حقیقی و
حقوقی ترسیم‌شده از سوی شریعت اسلامی، خصوصاً در زمان غیبت حضرت
ولی‌عصر(عج) باشد، می‌تواند با گسترش مبانی دینی و شریعت اسلامی نقش
سازنده‌ای در اجرای اوامر و احکام الهی داشته باشد و زمینه حضور امام
زمان(عج) را فراهم نماید. پژوهش حاضر با روش کاربردی و توصیفی و با ابزار تحقیقات
میدانی و کتابخانه‌ای با بهره‌گیری از وحی الهی و روایات حضرات
معصومین(علیهم‌السلام) به ویژگی‌های یک امام جمعه مطلوب و موفق در ابعاد
مختلف پرداخته و به این نتیجه نائل آمده است که اگر از میان تمام صفات مورد
نظر، امام جمعه آگاه به شریعت اسلامی در بُعد عقیدتی، فقهی و اخلاقی باشد و
خود نیز در اندیشه و گفتار و کردار مطابق مبانی دین نورانی اسلام انجام
وظیفه کند، می‌توان از او به عنوان یک امام جمعه مطلوب یاد کرد. کلید واژه: نماز، نمازجمعه، امام جمعه و صفات خوب، شریعت اسلام، کارآیی و مطلوبیت. مقدمه: دین اسلام، آیین انسان‌سازی و جامعه‌پردازی است. پیامبر
اکرم(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) اگر‌چه پیش از هجرت مجال نیافت در مکه
جامعه اسلامی را به‌وجود آورد، ولی پس از آن‌که گروه زیادی از مردم یثرب به
دعوت آن حضرت پاسخ مثبت دادند و به درخواست آنان،
پیامبر(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) مصعب‌بن‌عمیر را برای تبلیغ آموزه‌های
دین جدید به میان یثربیان فرستاد و دستور اقامه نمازجمعه را به آنان داد و
مسلمانان نمازجمعه را به امامت«مصعب‌بن‌عمیر» یا «اسعد‌بن‌زراره» برپا
داشتند(1) که این فرمان و اقدام، نخستین گام در راه جامعه‌سازی و
پدید‌آوردن دولت اسلامی بوده است. نمازجمعه با هجرت پیامبر(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) به
مدینه، در همان اولین جمعه حضورشان، در محله بنی‌سالم و در جمع یک‌صد نفر
از مسلمانان به امامت نبی اکرم(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) اقامه گردید.(2) نمازجمعه در میان دیگر عبادات اسلامی از چنان
برجستگی‌‌ها و ویژگی‌هایی برخوردار است که با اندک تأملی می‌توان به کُنه
حقیقت آن دست یافت. اینک ما بخشی از آن ویژگی‌ها را که بیانگر اهمیت نمازجمعه می‌باشد، فهرست‌وار بیان می‌کنیم. نمازجمعه همانند بسیاری از عبادات، جنبه خصوصی و فردی
ندارد، بلکه این نماز از شئون حکومت اسلامی به‌شمار رفته و همین خصوصیت،
اهمیت ویژه‌ای به این عبادت بخشیده است. در حقیقت، جماعت جمعه، مردم را به
مرکزیت نظام و محوریت امّت، پیوند می‌زند و در هر جمعه، نمازگزاران با شرکت
خود این پیوند را استحکام بخشیده و در تجدید این بیعت شرکت می‌کنند. همان‌طور که حاکم اسلامی اجرای حدود خدا، صدور فرمان جهاد
فی‌سبیل‌الله، تصدی امور مربوط به حج، اخذ مالیات اسلامی و تعیین مصارف آن
را برعهده دارد، همچنین باید به عنوان وظیفه حکومتی نمازجمعه را نیز
اقامه کند. حضرت علی(علیه‌السلام) می‌فرمایند: طبق قانون خدا و اسلام، بر
مسلمانان واجب است پیش از این‌که برای خود امام و حاکمی انتخاب کنند، دست
به هیچ کاری نزنند. حاکمی‌که دارای صفاتی چون عفت، پرهیزکاری، آگاه به
قضاوت و سنت پیامبر(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) باشد، تا حقوقشان را بگیرد و
مراسم حج و جمعه آن‌ها را اقامه نماید و مالیات اسلامی را جمع‌آوری کند. اهمیت نمازجمعه، به امام جمعه مربوط می‌شود؛ زیرا امام
جمعه، یا حاکم اسلامی است یا منصوب از ناحیه اوست. بنابراین امامت در
نمازجمعه، مانند امامت در نماز‌جماعت نیست که هر‌کس قرائتش صحیح و عدالتش
محرز باشد، بتواند به عنوان امام جماعت جلو ایستاده و نماز را اقامه کند.
علاوه بر شرایطی‌که در امام جماعت باید لحاظ شود، در امامت جمعه، نصب و
اجازه امام نیز شرط اصلی است. از دیگر ویژگی‌های نمازجمعه این است که در
آن، عبادت و سیاست در هم آمیخته شده‌اند. به عبارت دیگر، نقطه التقاء احکام
سیاسی و عبادی اسلام - که در هر هفته تمرین شده و سپس به نمایش گذاشته
می‌شود – نمازجمعه است. از این جهت که امام جمعه باید به محوریت نظام و امامت
امّت، به‌طور مستقیم مرتبط باشد و در خطبه‌ها، مسائل روز امّت اسلامی را
بیان کند، موجب شده تا درآمیختگی عبادت و سیاست در این نماز بیش از هر
چیز، جلوه‌نمایی کند. لذا مردمی‌بودن، برخورد مناسب، مدیریت، تدبیر، آگاهی
از مسائل کشور و منطقه، اخلاص، ولایت‌مداری و ...، از مهم‌ترین ویژگی‌های
یک امام جمعه خوب محسوب می‌شود. ویژگی‌های امام جمعه موفق: «یکی از ارکان مهم نمازجمعه، ائمه جمعه می‌باشند که هم
به عنوان نماینده نظام اسلامی و رابط میان حکومت با مردم بوده و هم به
عنوان مبلّغان دینی و مروّجان ارزش‌های اسلامی و هدایتگران جامعه مطرح
هستند. با توجه به این ویژگی، آنان رسالت و نقش مهمی را در جذب و هدایت
سایر اقشار و گروه‌های مختلف مردم به‌خصوص جوانان و نوجوانان به‌سوی
نمازهای جمعه دارند که در صورت تحقق این مهم، در واقع آنان را به‌سوی
انقلاب و نظام اسلامی جذب نموده و پشتوانه و سنگر قوی و محکمی را در دفاع
از انقلاب اسلامی در برابر دشمنان و مستکبران جهان آماده کرده‌اند.» ایفای نقش سازنده و مؤثر در جامعه از سوی امامان جمعه،
نیازمند یک سری ویژگی‌ها و صفات فردی و اجتماعی است که در صورت تحقق آن‌ها،
امام جمعه، یک امام جمعه ویژه و مطلوب و به معنای واقعی کلمه امام خواهد
شد و مردم نیز به تبع آن امام عامل و عادل و عالم، به‌سوی نمازهای جمعه جذب
خواهند شد. 1. محبوبیت و مقبولیت اولین و مهم‌ترین ویژگی امام جمعه، محبوبیت مردمی وی است،
چراکه اولین وظیف مهم امام جمعه، اقامه نماز‌جماعت است که پیشوایان اسلام
بر محبوبیت و مقبولیت امام جماعت و مورد رضایت و پذیرش‌بودن او نزد
نمازگزاران، تأکید فراوانی نموده‌اند. رسول مکرم
اسلام(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) می‌فرماید: «ثَمَانِیَةٌ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ لَهُمْ صَلَاةً
الْعَبْدُ الْآبِقُ حَتَّی یَرْجِعَ إِلَی مَوْلَاهُ وَ النَّاشِزُ عَنْ
زَوْجِهَا وَ هُوَ عَلَیْهَا سَاخِطٌ وَ مَانِعُ الزَّکَاةِ وَ إِمَامُ
قَوْمٍ یُصَلِّی بِهِمْ وَ هُمْ لَهُ کَارِهُونَ.»(3) «هشت طایفه‌اند که خداوند از آن‌ها نمازی را نمی‌پذیرد:
بندة فراری تا وقتی‌که به‌سوی مولایش برگردد، زن ناشزه‌ای که همسرش بر او
خشمناک باشد، منع‌کننده زکات، امام [جماعت] قومی که نماز بخواند با این‌که
مردم از وی کراهت داشته باشند.» اهمیت این موضوع که در روایات متعددی به آن اشاره شده
است، تا بدان‌جا است که رسول اکرم(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) امام جماعتی
را که نمازگزاران امامت او را خوش نمی‌دارند، در ردیف افرادی قرار داده است
که زکات نمی‌دهند. برخورداری امام جماعت از مقبولیت و پذیرش اجتماعی در میان
نمازگزاران، عامل بسیار مهمی است تا او بتواند اقامه‌کنندگان نماز را در
زمینه‌های گوناگون فعال و پرتحرک نماید. اهمیت مسئله ایجاب می‌کند امام جماعت ارزیابی صحیحی از
قضاوت عمومی نمازگزاران نسبت به عملکرد خویش داشته باشد. چنانچه پس از
بررسی، به این نتیجه رسید که از پذیرش لازم در میان نمازگزاران برخوردار
است، خدای را بر این نعمت سپاس گوید؛ در غیر این صورت، شایسته است در مسجدی
دیگر که نمازگزاران نسبت به او رضایت خاطر دارند، به اقامة جماعت، تبلیغ و
ارشاد بپردازد، و یا این‌که چنانچه مشکل و ایراد از جانب خودش است، سعی در
رفع و اصلاح آن نماید. از جمله کارهایی که یک امام جمعه موفق باید آن‌ها را
سامان ببخشد، کارهای آموزشی، فرهنگی، تبلیغی، اخلاقی، اجتماعی، سیاسی،
مبارزاتی و رسانه‌ای است. 2. آشنایی با دانش مدیریت یکی از ابزارهای مهم برای یک امام جمعه مطلوب، آشنایی با
اصول اولیه مدیریت است. با توجه به اهمیت برنامه‌ریزی در کارهای دینی،
فرهنگی، آموزشی، سیاسی و اجتماعی شهر، ضروری است که ائمه جمعه، اولین
برنامه‌ریز باشند تا بتوانند مردم را هم به منظور تقویت بنیه دینی و مذهبی
آنان و هم به منظور بهره‌برداری از مسائل سیاسی و اجتماعی و ارتقای میزان
آگاهی آحاد مردم مهیا سازند. رسیدن به اهداف مذکور، نیازمند برنامه‌ریزی،
سازماندهی امکانات و نیروها و نهایتاً کنترل و نظارت بر اجرای برنامه‌هاست.
بنابراین آنچه مهم به‌نظر می‌رسد این است که ائمه جمعه با آگاهی کامل نسبت
به اصول مدیریتی، علاوه بر مشورت با اعضای ستاد اقامه نماز و نمازگزاران،
بتواند با جلسات متعدد کیفی با گروه‌های حقیقی و حقوقی، از پشتیبانی آنان
در سامان‌دهی امور، تصمیم نهایی را خود اتخاذ و اعمال نماید. اهمیت این
موضوع تا آنجا است که رسول اکرم(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) شخصاً مدیریت و
امامت مسجد‌النبی را به عهده داشتند و در غیاب ایشان، مدیریت مسجد به عهده
کسانی بوده است که به تشخیص آن حضرت صلاحیت امامت را داشته‌اند. 3. مدارا و انس با مردم یکی از عنایات خداوند متعال به رسول گرامی‌اش این بود که
قلب مبارک حضرت نسبت به مردم رئوف و مهربان بود، طوری‌که حضرت از درد و رنج
مردم در فشار و ناراحتی بود. خداوند می‌فرماید: «لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِکُمْ عَزِیزٌ
عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُم بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ
رَّحِیم.» (4) «قطعاً، برای شما پیامبری از خودتان آمد که بر او دشوار
است شما در رنج بیفتید، به [هدایت] شما حریص، و نسبت به مؤمنان، دلسوز و
مهربان است.» اصولاً همه انبیای الهی رابطه‌ای دوستانه و برادرانه با
مردم داشتند و از گرفتاری‌های مردم متأثر می‌شدند. ائمه جمعه به عنوان
مبلّغین رسالت پیامبر(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) در ایفای این نقش جزء
اولین‌ها به‌شمار می‌آیند. قرآن‌کریم وقتی از انبیای بزرگ نام می‌برد، در
معرفی آن‌ها «برادری» را جزء خصوصیات بارز آن‌ها بیان می‌کند: «وَ اِلَی مَدْیَن أَخَاهُمْ شُعَیبا.»(5) «إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ صَالِح الا تَتّقُون.»(6) این تعابیر حاکی از آن است که سفرای الهی با مردم زمان
خود یگانه بودند. به دیگر سخن، آن‌ها با شناخت فرهنگ مردم زمان خویش، با
توده مردم انس گرفته، چون عضوی از یک خانواده بزرگ در خوشی‌ها و ناملایمات
در کنار آن‌ها بودند. «انس با مردم» یعنی با مردم و برای مردم بودن و شریک درد و
رنج و راحتی ایشان که یکی از ضرورت‌های اخلاق مسلمانی است و رمز حیات
اجتماعی و سیاسی برای یک امام جمعه است که در پرتو آن برای خود پایگاهی
مردمی بنا کرده و اهداف ترسیم‌شده را پیش ببرد. امام علی(علیه‌السلام) در نهج‌البلاغه «مردمی‌بودن» و «انس با مردم داشتن» را چنین معنا می‌کند: «خَالِطُوا النَّاسَ مُخَالَطَةً إِنْ مِتُّمْ مَعَهَا بَکَوْا عَلَیْکُمْ وَ إِنْ عِشْتُمْ حَنُّوا إِلَیْکُم.»(7) «آن‌گونه با مردم زندگی کنید که اگر از دنیا رفتید، برایتان گریه کنند و اگر در کنار آنان به‌سر بردید، به شما عشق بورزند.» مردم دل به کسی می‌دهند که با درد و رنج آنان آشنا و با غم‌هایشان محرم و در راه خدمت به آن‌ها پر‌تلاش باشد. شکی نیست که یک امام جمعه موفق، با مردم و در بین مردم
زنده است، چراکه بدون مردم توان ایفای رسالت خویش را از دست می‌دهد. فلسفه
وجودی عالمان دین آن است که اولاً: فقیه در دین شوند. ثانیاً: به هدایت و
انذار مردم بپردازند، چراکه خدای متعال می‌فرماید: «وَ مَا کاَنَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنفِرُواْ کَافَّةً
فَلَوْ لَا نَفَرَ مِن کلُِّ فِرْقَةٍ مِّنهُْمْ طَائفَةٌ
لِّیَتَفَقَّهُواْ فىِ الدِّینِ وَ لِیُنذِرُواْ قَوْمَهُمْ إِذَا
رَجَعُواْ إِلَیهْمْ لَعَلَّهُمْ یحَذَرُون.»(8) «پس چرا از هر فرقه‌ای از آنان، دسته‌ای کوچ نمی‌کنند تا
در دین آگاهی پیدا کنند و قوم خود را - وقتی به‌سوی آنان بازگشتند - بیم
دهند. باشد که آنان (از کیفر الهی) بترسند.» ثالثاً: با شناخت حساسیت‌ها و شرایط و واقعیت‌های
موجود، دست به آسیب‌شناسی زده، آن‌گاه چون طبیبی دوّار(9) در کنار هر حادثه
و واقعه‌ای ضمن راهنمایی و ارشاد و همدردی با تشنگان معارف اسلامی، نسخه
شفابخش بپیچند. لازمه این کار مهم آن است که امام جمعه تلاشگر، به عنوان
یک روحانی و داعی الی‌الله باید فردی اجتماعی باشد و خود را تافته جدا
بافته از جامعه نداند. 4. حُسن خُلق گشاده‌رویی و خوش‌رفتاری از بارزترین صفات رسول
خدا(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) بود که سهمی عمده در جذب مردم به اسلام و
شیفتگی آنان به شخص پیامبر اسلام(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) داشت. حضرتش
با همین «اکسیر اعظم» دل‌ها را جذب و به‌جای کینه‌ها و دشمنی‌ها، بذر محبّت
و مودّت می‌کاشت. برای همین بود که خداوند مدال افتخارآمیز «وَ إِنَّکَ
لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیم»(10) را مختص رسولش گردانید. آن حضرت برای رسیدن به هدف‌های تربیتی، از اخلاق اجتماعی و
اصول انسانی و حُسن خُلق بهره می‌گرفت. شیوه برخورد حضرت با مردم، چنان
بود که به سرعت آن‌ها را به سوی هدف‌های خود جذب و جلب می‌کرد و در اعماق
جانشان نفوذ می‌نمود. قرآن درباره این خصلت مردمی حضرت می‌فرماید: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِک.»(11) «به خاطر رحمت الهی بود که برای مردم نرم شدی و اگر خشن و سخت دل بودی، از دور تو پراکنده می‌شدند.» بی‌شک راز محبوبیت یک امام جمعه موفق، در گرو خوش‌خُلقی
اوست و رمز «مردم‌داری» در پرتو «خوش‌رویی» می‌باشد. خوش‌رفتاری در برخورد
با مردم، همچون آهن‌ربایی است که فلز وجود انسان‌ها را به‌سوی خود می‌کشاند
و دل‌های پراکنده را به هم وصل می‌کند. 5. اخلاص نخستین و ضروری‌ترین نکته‌ای را که یک عالم دینی و مبلّغ و
مربّی انسان‌ها و جامعه باید مورد توجه خاص قرار دهد، اخلاص است. اخلاص به
معنی پاک نمودن عمل و نیت از غیر خداست. این ویژگی، یک ویژگی ضروری برای
امام جمعه است و تأثیر زیادی در جذب مردم خواهد داشت، چراکه اگر عملی برای
خدا باشد، خداوند زمینه‌های تأثیر‌گذاری آن را فراهم می‌سازد. خداوند
متعال در حدیث قدسی می‌فرماید: «الْإِخْلَاصُ سِرٌّ مِنْ أَسْرَارِی اسْتَوْدَعْتُهُ قَلْبَ مَنْ أَحْبَبْتُ مِنْ عِبَادِی.»(12) 6. خودسازی یکی دیگر از ویژگی‌هایی که تأثیر شگرفی در جذب مردم به
نمازجمعه دارد و آن ویژگی برای یک امام جمعه ضروری به‌نظر می‌رسد.
خودسازی و تهذیب نفس امامان جمعه به عنوان عالمان دینی و نمایندگان نظام
اسلامی است، چنانچه جمعی از فقها اهتمام به انجام فرایض در اول وقت را در
شرایط امام جمعه تأکید کرده‌اند، از جمله شهید ثانی در شرح لمعه می‌فرماید: «یستحب محافظته علی اوائل الاوقات لیکون اوفق لقبول موعظته.» 7. تواضع بدون تردید یکی از برترین و زیباترین ویژگی‌های انسانی،
تواضع و فروتنی است. این ویژگی برای تمامی انسان‌ها زیبا و پسندیده است و
برای یک عالم و روحانی که در منصب تبلیغ و امامت جمعه قرار گرفته،
پسندیده‌تر و زیباتر است. پیامبر(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) که بهترین و والاترین و
ارزشمندترین انسان‌ها در روی زمین است و با آن‌که از مقام و شأن والایی
برخوردار بود، با این وجود خداوند دستور متواضع‌بودن را به آن حضرت می‌دهد و
می‌فرماید: «وَاخْفِضْ جَنَاحَکَ لِمَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ.»(13) «و پر و بال مرحمت بر تمام پیروان با ایمانت به تواضع بگستران.» 8. عشق و ایمان به کار امامت جمعه رهبری و تبلیغ مردم و جوانان، نیازمند عشق و سوز و علاقه و
دلسوزی است. اگر امام جمعه‌ای، دلسوزانه و با عشق و علاقه زیاد به سوی
مردم رفت و به رهبری و هدایت آن‌ها پرداخت، مسلماً به‌سوی او و نمازهای
جمعه خواهند شتافت و چنین امام جمعه‌ای عاشق، از رنج‌ها و خسارت‌ها و
گمراهی مردم احساس ناراحتی کرده و او را به کار جهادی و فرهنگی وا می‌دارد. 9. صبر و بردباری یکی از ویژگی‌های مهم و لازم برای یک امام جمعه ایده‌آل، صبر و استقامت در راه انجام رسالت و وظیفه است. خداوند می‌فرماید: «فَاصْبِرْ کَمَا صَبَرَ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَلا تَسْتَعْجِلْ ... .»(14) 10. سادهزیستی و دوری از تجملات زهد و سادهزیستی و دوری از تجملات و زرق و برق‌های
دنیا، یکی از ویژگی‌های بارز پیامبران و امامان معصوم بوده، و این مهم نسبت
به ائمه جمعه که وارثان این اولیاء هستند، ضروری است. 11. خدمت به مردم و محرومان خدمت به مردم و رفع مشکلات جامعه اسلامی، از نظر اسلام
دارای اهمیت و ارزش والایی است. پیامبر اسلام(صلیاللهعلیهوآلهوسلم)
فرمودند: «مَنْ اَصْبَحَ و لم یَهْتَمُّ بِاُمورِ الْمُسْلِمینَ
فَلَیْسَ مِنْهُمْ وَ مَنْ سَمِعَ رَجُلاً یُنادى یا لِلْمُسْلِمینَ فَلَمْ
یُجِبْهُ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ.»(15) «هر کس صبح کند و به امور مسلمانان همت نورزد، از آنان نیست و هر‌کس فریاد کمک‌خواهى کسى را بشنود و به کمکش نشتابد، مسلمان نیست.» 12. ایجاد وحدت و انسجام و پرهیز از گروه‌گرایی ائمه جمعه با توجه به وجود جناح‌ها و گرایش‌های سیاسی
مختلف در هر جامعه و نیز گروه‌ها و قبایل محلی در هر منطقه، باید به
گونه‌ای رفتار نمایند که همه کسانی‌که در مسیر نظام اسلامی قرار دارند،
احساس کنند که امام جمعه با آن‌ها و پشتیبان آنان است. شأن و جایگاه والای
امامان جمعه بالاتر از آن است که خود را در دایره بسته و تنگ یکی از
جناح‌های سیاسی قرار دهند، بلکه باید خود را محور وحدت در جامعه قرار دهند
تا همگان را به‌سوی خویش و نمازهای جمعه جذب نمایند. 13. تفاهم با مسئولان رسالت اصلی ائمه جمعه در هر منطقه، فعالیت‌های دینی و
فرهنگی است. در عین حال باید میان آنان و مسئولان منطقه به منظور رفع
مشکلات مردم، مشورت، تبادل نظر و وحدت برقرار باشد. این امر تأثیر زیادی در
خوش‌بین کردن مردم به نظام و جذب آن‌ها به نمازهای جمعه دارد. هرگاه خطا
یا اشتباه یا سوء مدیریتی از مسئولین مشاهده شد، با تذکر و نصیحت در صدد
رفع آن برآیند و نباید به تضعیف آنان بپردازند. این توصیه، در فرمایشات
امام راحل و مقام معظم رهبری موج می‌زند. البته طوری هم رفتار نکنند که
مردم در قضاوت خود دچار اشتباه شوند و بگویند امامجمعه مردم را رها کرده و
نماینده دولت است. 14.کنترل منصوبان و مراقبت از اطرافیان مردم، از امام جمعه و کلیه منسوبان سببی و نسبی و مرتبطین
با او اعم از اعضاء دفتر، راننده و محافظین انتظارات و توقعاتی دارند که
لازم است شخص امام جمعه با دقت و مراقبت کامل، اعمال و رفتار آن‌ها را
کنترل و نظارت نموده و اگر احیاناً خطا و اشتباهی دارند که با تذکر و ارشاد
و نصیحت قابل اصلاح‌اند، چنین کند و اگر تعمّد دارند و با سوء نیت به
دنبال بهره‌برداری از موقعیت خویش هستند، آنان را از خود دور نماید تا خدای
ناکرده خطا و اشتباه آن‌ها به نام امام جمعه نوشته نشود. همچنان‌که
پیامبران الهی همچون حضرت نوح و حضرت محمد(علیهم‌السلام) از نزدیک‌ترین
کسان خویش که انحراف داشتند، دوری و پرهیز نمودند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز برخی از شخصیت‌های سیاسی و
دینی که فرزندانشان به خطا رفته و در دام گروهک‌های منحرف گرفتار شدند، از
آنان تبرّی جسته با صدور حکم اعدام برای آن‌ها از سوی نظام کوچک‌ترین قدمی
در دفاع از آنان و لغو حکم اعدام برنداشتند. قرآن‌کریم به مؤمنان دستور
می‌دهد که: «یَاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا.»(16) «ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید، خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌ها است نگاه دارید.» مقام معظم رهبری می‌فرماید: «چهار بُعد را باید امام جمعه رعایت کند: اول بُعد شخصی:
«یَاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا
وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ». این اولش است: «وَأَنْذِرْ
عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ.» ما اگر شخصاً نتوانیم خود را در خط صحیح الهی
و اسلامی قرار بدهیم، تأثیرات ما، ضعیف و کم و حتی صفر خواهد بود.»(17) 14. آراستگی ظاهری یکی از اموری که امام جمعه را از دیگران متمایز ساخته و
موجب برجستگی امام جمعه می‌شود، آراستگی ظاهری و دوری از تجمّل‌گرایی و
پلشی است. این از اموری است که امام جمعه را ویژه ساخته و موجب جذب مردم و
جوانان به نمازجمعه می‌شود. امام صادق(علیه‌السلام) در این‌باره
می‌فرماید: «یَتَزیَّن اَحَدُکُم یَومَ الجُمُعَةِ یَغتَسِلُ و
یَتَطَیَّبُ و یُسَرِّحُ لِحیَتَهُ وَ یَلبسُ اَنظَفَ ثِیابَهِ
وَلیَتَهَیّا لِلجُمُعَة وَ لیَکُن عَلَیهِ فی ذلِکَ اَلیَومِ السَّکینَة
وَاَلوَقارُ.»(18) «یکایک شما باید در روز جمعه خود را بیاراید، غسل کند،
عطر بزند و ریش و موهاى خود را شانه نماید و پاکیزهترین لباس‌هاى خود را
بپوشد و براى نمازجمعه آماده شود، و البته باید آرامش و وقار در رفتار او
نمایان باشد.» 15. خطبه‌های کاربردی یکی از مؤثرترین اموری که موجب مطلوبیت و موفقیت امامان
جمعه می‌شود، خطبه‌های خطیب جمعه است. اگر خطبه‌های نمازجمعه از ویژگی‌های
فنی و مهارت‌های لازم که در فن خطابه پیش‌بینی شده، برخوردار باشد، قطعاً
می‌تواند همه کسانی‌که دل در گرو دین و یا حتی مشکلات جامعه یا دغدغه زندگی
سالم و سعادتمند شخصی دارند را به جایگاه‌های نمازجمعه کشانده، زندگی
آنان را با این عبادت برتر الهی پیوند زند، و این یکی از فلسفه‌های اصلی
تشریع نمازجمعه در اسلام است. خطبه‌هایی که عالمانه و عاقلانه و عاشقانه و
مختصر و مفید و با سوز و گداز و با بیانی شیوا و مطالبی عمیق ایراد گردد،
به جان و دل مردم نشسته و موجب جذب مردم نیز خواهد شد. نتیجه‌گیری: با عنایت به این‌که ائمه جمعه یکی از ارکان مهم نمازهای
جمعه و به عنوان نماینده نظام اسلامی در هر منطقه و حلقه ارتباط حاکمیت با
مردم است و از سوی دیگر تبلیغ دین نورانی اسلام و ترویج ارزش‌های الهی و
هدایت و ارشاد مردم را به عهده دارند، در نتیجه از جایگاه والایی برخودار
هستند و رسالت مهمی را نیز در جامعه اسلامی بردوش خواهند داشت. تحقق چنین رسالتی، نیازمند داشتن مجموعه‌ای از ویژگی‌ها و
صفات و اخلاق فردی و اجتماعی است که در صورت مجهز‌بودن ائمه جمعه به این
صفات، می‌توان شاهد جذب اکثریت مردم مسلمان و متدین، به‌خصوص نسل جوان به
سوی امامان جمعه و جایگاه‌های جمعه بود و از این منظر رشد دینی و اجتماعی و
سیاسی جامعه را ارتقاء داد. در این کار پژوهشی تلاش شده است با نگاهی دقیق دیدگاه
اسلام نسبت به ویژگی‌ها و صفات عام رهبران و حاکمان جامعه اسلامی و
هدایتگران جامعه به استناد سیره عملی و رفتاری ائمه معصومین(علیهم‌السلام)
و سیره انسان‌های فرهیخته در طول تاریخ در برخورد با مردم و جوانان، عوامل
جذب و هدایت مردم، مورد بررسی قرار بگیرد. اگر امام جمعه به صفاتی نظیر
اخلاص، خودسازی، عدالت، سعه صدر، دعوت با عمل، سادهزیستی و دوری از
تجملات، تواضع، مردمی‌بودن، خدمت به مردم، صبر و بردباری، رفتار کریمانه و
مدارا با مردم، داشتن عشق و سوز هدایت‌گری، تلاش در جهت وحدت، تفاهم با
مسئولان و نظارت بر عملکرد اخلاقی و رفتاری اقوام نسبی و سببی و اهتمام به
آراستگی ظاهری مزیّن باشد، جامعه اسلامی شاهد رشد و بالندگی اخلاقی و سیاسی
و اجتماعی خواهد بود. پی‌نوشت‌ها: (1) موسوعه التاریخ الاسلامی، ج1، ص707 ؛ تاریخ پیامبر اسلام، دکتر محمد ابراهیم امینی، ص227. (2) همان، ج2، ص15 ؛ مجمع‌البیان، ج10، ص286. (3) من لا‌یحضره الفقیه، شیخ صدوق، جامعه مدرسین، قم، 1413 ه . ق، چاپ سوم، ج 1، ص 59. (4)توبه/128. (5) اعراف/85. (6) شعراء/142. (7) نهج‌البلاغه، حکمت10. (8) توبه/22. (9) نهج‌البلاغه، خطبه 108. (10) قلم/4. (11) آل‌عمران/159. (12) بحارالأنوار، ج67، ص249. (13) شعراء/215. (14) احقاف/35. (15)کافى، ج 2، ص 164، ح 5. (16) تحریم/6. (17) بیانات مقام معظم رهبری در نهمین گردهمایی سراسری ائمه جمعه، 28/6/72. (18) فروع کافى، ج3، ص 417. جعفر رحیمی(امام جمعه ابهر)