نمازجمعه «نمایشى از قدرت سیاسى و اجتماعى اسلام»

چکیده:نمازجمعه به عنوان تنها نماز جماعت واجب هفتگى و تنها نمازى که نام آن دستور به شرکت در آن به صراحت در قرآن کریم آمده، به عنوان نخستین اقدام رسول خدا(ص) در مسیر تشکیل حکومت اسلامى در مدینه، فراز و نشیبهایى را در طول تاریخ پشت سر گذارده که بعضاً تا نگاه ابزارى حکام جور را همراه داشته است. به تبیین بازگرداندن این فریضه الهى به سیر اصلى خویش که از ابتداى انقلاب اسلام آغاز گردید یکى از دست‏آوردهاى مهم این نهضت الهى است که توجه به ریشه‏ هاى آن روند آینده مطلوب اقامه آن را نیز مى‏تواند آشکار نماید. وجود دو خطبه به جاى دو رکعت نماز و ضرورت پرداختن به مسائل سیاسى اسلام و مسلمین در خطبه ‏ها و شرط اصلى تجمع در محدوده کمتر از دو فرسخ، قطعاً جنبه‏ هاى سیاسى این عبادت بزرگ را برجسته مى‏سازد که لازم است در جهت بازشناسى و بهره ‏مندى از ظرفیت آن بیش از پیش تلاش شود.

 

ویژگى‏هاى سیاسى نماز جمعه‏

بدون شک داشتن رنگ عبادى در تمامى اعمال، یکى از صفات ممتاز بندگان خداست که خود را مخاطب خطاب امیرالمؤمنین(ع) به کمیل مى‏دانند که فرمود: «لیکن لک فى کل عمل نیة» اما براى خدا بودن اعمال قطعاً به معنى منافات داشتن آن با توجه به آثار و فوائد آن عبادات نخواهد بود و در حقیقت امر الهى نیز براى حصول آن آثار مى‏باشد. در خصوص نماز جمعه که به ‏دلیل آن‏که یک نماز است، عملى عبادى است، شکل و شیوه اقامه آن مطابق دستور شرع کاملاً گویاى جهات سیاسى مورد نظر مى‏باشد. اقامه هفتگى، وجوب اقامه آن به جماعت، وجود دو خطبه به جاى دو رکعت، شأنیت حکومتى امام، محتواى الزامى خطبه ‏ها و... دلیل بر این مدعا مى‏باشد.

 در مورد ایراد دو خطبه و محتواى آن‏ها توجه به دو روایت ذیل گویا مى‏باشد. در وسائل الشیعه ج اول صفحه 457 در ضمن احادیث مربوط به خطبه جمعه حدیثى از کتاب علل الشرایع و عیون اخبار الرضا(ع) از فضل بن شاذان به نقل از حضرت رضا(ع) نقل مى‏نماید که فرمود:

 «انما جعلت الخطبة یوم الجمعة لان الجمعة مشهد عام فاراد ان یکون للامیر سبب  الى موعظتهم و ترغیبهم فى الطاعة و ترهیبهم من المعصیته و توفیقهم على ما اراد من مصلحة دینهم و دنیاهم و یخبرهم بما ورد علیهم من الآفاق من الاهوال التى فیها المضرة و المنفعة»

 در خصوص دو خطبه بودن و فرق بین محتواى آن‏ها نیز از آن حضرت نقل شده که: «و انما جعلت خطبتین لیکون واحدة للثناء على الله و التحمید و التقدیس لله عزوجل و الاخرى للحوایج و الاعذار و الانذار و الدعاء لما یرید ان یعلمهم من امره و نهیه و ما فیه الصلاح و الفساد»  شهید مطهرى(ره) در پاسخ این پرسش که چه منظورى از این همه اجتماع و آداب و تشریفات هست، مى‏گوید: منظور عمده از این همه اجتماع شنیدن خطبه ‏هاست. پس خطابه‏ ها چقدر باید داراى اهمیت باشند و جنبه حیاتى داشته باشند.

 در زمینه بعد سیاسى حکومتى این نماز با اهمیت نیز توجه به فرازى از چهل و هشتمین دعاى صحیفه سجادیه که دعاى آن حضرت در روز جمعه و عید قربان را در بر دارد نیز بسیار گویا مى‏باشد، آنجا که عرضه مى‏دارد:

 «اللهم ان هذا المقام لخلفائک و اصفیائک و مواضع امنائک فى الدرجة الرفیعه التى اختصصتهم بها».

 حضرت در ادامه به غصب مقام خلافت و به تبع آن امامت نمازجمعه، که موجب مقهور شدن برگزیدگان الهى شده است، اشاره مى‏فرماید و در چنین شرایطى احکام را تحریف شده و بدور از سنت پیامبر معرفى مى‏نماید: «قد ابتزوها... حتى عاد صفوتک و خلفائک مغلوبین مقهورین مبتزین، یردن حکمک مبذلا و کتابک منبوذاً و فرائضک محرفة عن جهات اشراعک و سنن نبیک متروکة»

 امام راحل به ‏طور مکرر در توجه به بعد سیاسى این عبادت بزرگ اصرار داشته‏اند که به عنوان نمونه توجه به موارد ذیل مناسب به نظر مى‏رسد:

 اسلام یک دینى است که احکام عبادى‏اش هم سیاسى است. این جمعه، این خطبه‏ هاى جمعه، آن عید، آن خطبه‏هاى عید، این جماعت، اجتماع، این مکه، این مشعر، این منى، این عرفات، همه‏اش یک مسائل سیاسى است.» (صحیفه نور، ج 11، ص 132)

 نمازجمعه که نمایشى از قدرت سیاسى و اجتماعى اسلام است باید هرچه باشکوه‏تر و پرمحتواتر اقامه شود. ملت ما گمان نکنند که نمازجمعه یک نماز عادى است... (صحیفه نور، ج 9، ص 97)

 نمازجمعه یک عبادت سیاسى و اجتماعى است که در هر هفته مردم اجتماعات زیاد بکند و مسائلشان را حل بکنند در آنجا. (صحیفه نور، ج 13، ص 124)

 در خصوص محتواى خطبه ‏ها نیز تأکید امام عزیز بر ضرورت پرمحتوا بودن خطبه‏ها (صحیفه نور، ج 17، ص 83) مطالعه بر روى محتواى خطبه (صحیفه نور، ج 16، ص 156)، تنبه مردم به عدم غفلت از دستهاى خائن به انقلاب (صحیفه نور، ج 15، ص 238)، ارشاد به حضور در صحنه (صحیفه نور، ج 15، ص 250)، دعوت به اتحاد (صحیفه نور، ج 15، ص 273)، دعوت به تهذیب (صحیفه نور، ج 16، ص 9)، زحمت داشتن امر انقلاب و لقاءالله (صحیفه نور، ج 16، ص 185)، رعایت آرامش و عدم تضعیف مسؤولین نظام حتى مسؤولین محلى (صحیفه نور، 16، ص 246) پشتیبانى دولت (صحیفه نور، ج 17، ص 263) دعوت به حق، تقوا و مصالح مسلمین و عدم تعرض به مسائل جزیى (صحیفه نور، ج 19، ص 157) بود.

 حضرت امام در وصیتنامه الهى سیاسى خود نیز در خصوص نمازجمعه مى‏ فرماید:

 از آن جمله از نمازجمعه و جماعت که بیانگر سیاسى نماز است هرگز غفلت نکنند که این نمازجمعه از بزرگ‏ترین عنایات حق تعالى بر جمهورى اسلامى ایران است. (صحیفه نور، ج 21، ص 173)

 مقام معظم رهبرى نیز در بیانات متعدد نقطه نظرهایى را در این خصوص بیان داشته ‏اند که نمونه ‏هایى از آن عبارتست از: تفاهم ائمه جمعه با مسؤولین محلى، عدم خطبه بر علیه مسؤولین محلى، عدم تبدیل مسأله امامت جمعه شهرها به یک کانون قدرت و...