مربع راهبردی سال ۹۳
ترکیب
نام سال ۹۳ یک چهارضلعی مفهومی را تشکیل داده است. دو ضلع از این مربع
موضوعاتی کلان (اقتصاد و فرهنگ) و دو ضلع دیگر موضوعات خردتری (عزم ملی و
مدیریت جهادی) است؛ با این توضیح که تحقق دو موضوع اول باید مبتنی بر دو
کلیدواژه ی بعدی باشد. برای یافت اهمیت و سیر تشکیل این ترکیب که در یک
فرایند زمانی چند ماهه از سوی رهبر انقلاب اسلامی پیگیری و منجز شده است.
از نکات مطروحه ی ایشان در طول یک سال گذشته مواردی احصا شده است که با
کنار هم گذاشتن این قطعات، پازل مشبکی شکل می گیرد که می تواند در تحلیل
نام و شعار متفاوت سال ۹۳ مؤثر باشد. اولین سخنان رهبر انقلاب اسلامی در سال ۹۲
مثل هر سال، سخنرانی ایشان در حرم رضوی بود. اولین نکته ی اولین سخنرانی
در این سال این مطلب بود: وظیفه ی همه ی ما این است که سعی کنیم
کشور را مستحکم، غیر قابل نفوذ، غیر قابل تأثیر از سوی دشمن، حفظ کنیم و
نگه داریم؛ این یکی از اقتضائات «اقتصاد مقاومتی» است که ما مطرح کردیم. در
اقتصاد مقاومتی، یک رکن اساسی و مهم، مقاوم بودن اقتصاد است. اقتصاد باید
مقاوم باشد؛ باید بتواند در مقابل آن چه که ممکن است در معرض توطئه ی دشمن
قرار بگیرد، مقاومت کند.[1] از ابتدای سال حماسه ی سیاسی و حماسه ی
اقتصادی و در روزهای پایانی دولت دهم که بحث تحریم های همه جانبه و
تأثیراتش بر اقتصاد و معیشت مردم داغ بود، رهبر انقلاب در دیداری که با
کارگران و فعالان بخش تولید کشور داشتند فرمودند: «دشمن با تحریم و با فشار اقتصادی گوناگون
سعی کرد مردم را از میدان خارج کند. می گویند که ما با مردم دشمن نیستیم.
دروغ می گویند؛ راحت، با وقاحت! بیشترین فشار برای این است که مردم ناراحت
شوند، مردم در تنگنا قرار بگیرند، مردم زیر فشار قرار بگیرند، شاید بتوانند
به این وسیله بین مردم و نظام اسلامی فاصله ایجاد کنند. هدف، فشار بر مردم
است. اگر چنان چه این حرکت عظیم اقتصادی، این جهش اقتصادی، این برنامه
ریزی درست، چه در بخش قانون گذاری، چه در بخش اجرا، در سطوح مختلف، مورد
توجه قرار بگیرد، همه ی این فشارها خنثی خواهد شد».[2] چند ماه بعد و با روشن شدن خط مشی
دولتمردان ایالات متحده ی آمریکا در همان گام های قبل از مذاکره، رهبر
انقلاب یک خط مشی را اعلام کردند و از بروز یک مغالطه ی سیاسی و رسانه ای
خبر دادند؛ «پیوند زدن همه چیز به قضیه ی هسته ای: «یکی از ترفندها و خلاف گویی ها این است
که این جور القا کنند به افکار عمومی مردم که اگر ما در قضیه ی هسته ای،
تسلیم طرف مقابل شدیم، همه ی مشکلات اقتصادی و معیشتی و غیره حل خواهد شد؛
این را دارند تبلیغ می کنند. البته تبلیغاتچی های خارجی با شیوه های کاملاً
ماهرانه ی تبلیغاتی خط می دهند، در داخل هم بعضی از روی ساده لوحی و بدون
این که نیت سوئی داشته باشند، بعضی هم واقعاً از روی غرض همین را دارند
تبلیغ می کنند که اگر ما در این قضیه کوتاه آمدیم و تسلیم شدیم در مقابلِ
طرف مقابل، همه ی مشکلات اقتصادی و مانند این ها حل خواهد شد؛ این خطا
است.»[3] سه ماه بعد (بهمن ماه) رهبر انقلاب در
دیدار خود با مردم آذربایجان راه پیشرفت را نشان دادند. مضمونی که بعدتر هم
در سخنرانی های ایشان مطرح شد: «تا وقتی که ما چشممان به دست دیگران
باشد، دنبال این باشیم که کدام مقدار از تحریم ها کم شد، کدام مقدار چنین
شد، فلان حرف را فلان مسئول آمریکایی گفت یا نگفت - تا وقتی دنبال این حرف
ها باشیم - به جایی نمی رسیم.»[4] طرح مسأله ی اقتصاد مقاومتی در سال ۸۹
صورت گرفت، در سال ۹۱ تفصیل بیشتری پیدا کرد و در سال ۹۲ مورد تأکید ویژه ی
رهبر انقلاب قرار گرفت و به حیطه ی گفتمان سازی ایشان وارد شد. تأکید بر
اقتصاد مقاومتی درون زا اما برون گرا در برابر گفتمانی که اعتلای اقتصادی
کشور را در برون گرایی صرف می دید، امری معنادار می نمود. از ابتدای سال جاری، بررسی سندی بالادستی
که سیاست های کلان اقتصاد مقاومتی بود در دستور کار نهادهای علمی و تقنینی
کشور قرار گرفت؛ سندی که بر روی کلمه به کلمه ی آن فکر شده و محتوای آن
برون داد جلسات کارشناسی بود. اواخر بهمن ماه سال ۹۲ سند سیاست های کلی
اقتصاد مقاومتی نهایی شد و از سوی رهبر انقلاب به قوای سه گانه و مجمع
تشخیص مصلحت نظام ابلاغ شد. تنها ۱۰ روز مانده تا پایان سال ۹۲، رهبر معظم
انقلاب دو دیدار مهم در این خصوص داشتند. دیدار اول با سران قوا بود و
دیدار دوم با شرکت مسئولان، فعالان و صاحب نظران اقتصادی. رهبر معظم انقلاب
در این دو دیدار به تبیین سیاست های کلی ابلاغ شده ی اقتصاد مقاومتی و
توضیح و شرح این طرح راهبردی پرداختند. آیت الله خامنه ای در این دیدار
فرمودند: «مجموعه ی سیاست های اقتصاد مقاومتی در
واقع یک الگوی بومی و علمی است که برآمده ی از فرهنگ انقلابی و اسلامی ما
است؛ متناسب با وضعیت امروز و فردای ما است.[5] دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی در
سال ۹۲، یکی از نقاط عطف در سیاست گذاری فرهنگ کشور بود. در این دیدار رهبر
انقلاب یک بار دیگر از دغدغه های فرهنگی خود و خطراتی که فرهنگ ما را
تهدید می کند سخن گفتند و آن چنان وارد مصادیق شدند که به مرز گلایه و
شکایت نزدیک شد. اما از همه ی این ها مهم تر این بود که وضعیت دو مورد را
از جایگاه رهبری نظام اسلامی تعیین تکلیف کردند. مورد یکم، جایگاه بحث
فرهنگ بود: «فرهنگ، هویت یک ملت است. ارزش های فرهنگی
روح و معنای حقیقی یک ملت است. همه چیز مترتب بر فرهنگ است. فرهنگ، حاشیه و
ذیلِ اقتصاد نیست، حاشیه و ذیلِ سیاست نیست، اقتصاد و سیاست، حاشیه و ذیل
بر فرهنگند؛ به این باید توجه کرد. نمی توانیم فرهنگ را از عرصه های دیگر
منفک کنیم».[6] و مورد دوم اصلاح این شائبه ی غلط بود که
عرصه ی فرهنگ را نباید کنترل و راهبری کرد. انگاره ی غلطی که از مدتی قبل
از آن دیدار، از سوی برخی در فضای رسانه ای مطرح می شد: «فرهنگ، برنامه ریزی هم لازم دارد؛ نباید
انتظار داشت که فرهنگ کشور - چه فرهنگ عمومی؛ چه فرهنگ نخبگانی، دانشگاه ها
و غیره و غیره - به خودی خود خوب بشوند و پیش بروند؛ نه، این برنامه ریزی
می خواهد. حالا مسأله ی نظارت و رصد و این چیزها را عرض خواهیم کرد؛ نمی
شود مسئولین کشور مسئولیتی احساس نکنند در زمینه ی هدایت فرهنگی جامعه».[7] تأکید بر موج تازه ی تهاجم فرهنگی، خطرات و
آسیب هایی که زبان فارسی را تهدید می کند، موضوع فیلم و سریال های ایرانی و
حتی بازی کودکان و عروسک هایی که برای بازی بچه های مان باید می ساختیم و
حالا دیگران برای شان ساخته اند، از مصادیق و نمونه هایی بود که در آن
دیدار با آن سطح کلان از سوی فرمانده جبهه ی فرهنگ انقلاب اسلامی مطرح شد. اما در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری یک
بار دیگر زنگ خطر فرهنگی توسط رهبر حکیم انقلاب به صدا درآمد. انگار جلسات
خصوصی و مدام رهبر انقلاب با مدیران ارشد فرهنگی، تذکرات پی در پی و اتمام
حجت ها، خاطر رهبر انقلاب را هنوز جمع نکرده بود که با تأکید بر توجه به
جوان انقلابی چنین گفتند: «بنده هم نگرانم. مسأله ی فرهنگ، مسأله ی
مهمی است. اساس این ایستادگی، این حرکت و در نهایت ان شاءالله پیروزی، بر
حفظ فرهنگ اسلامی و انقلابی است و تقویت جناح فرهنگی مؤمن، تقویت این نهال
هایی که روییده است در عرصه ی فرهنگ و هنر.[8] ضلع سوم مربع مفهومی نام سال ۹۳ مربوط به
نقش «مردم» در دو موضوع اقتصاد و فرهنگ است. این «با» که قبل از «عزم ملی»
آمده، معیت است. اقتصاد و فرهنگ همیشه نیاز به حضور و فعالیت مردم دارد،
اما امسال تحقق اعتلای این دو حوزه منوط به همراهی ویژه ی مردم است. عزم ملی در ادبیات راهبردی رهبر انقلاب
جایگاه ویژه ای دارد. نظر به همین اهمیت است که اراده و عزم ملت ایران در
بخش جُستار KHAMENEI.IR دارای ۱۴۳ برگه است و عدد بالایی دارد. برگه هایی
که از همان سال ۶۸ تاکنون ادامه دار بوده است. دو سال پیش رهبر انقلاب در سفر به
کرمانشاه در روزهایی که هنوز دامنه های فتنه برچیده نشده بود، در مورد
سرمایه ی اجتماعی نظام اسلامی گفتند:«مسأله ی اصلی ما، مسأله ی مردم است؛
حضور مردم، میل مردم، اراده ی مردم، عزم راسخ مردم. این را باید عرض کنیم؛
در همه ی تحولات و جنبش های گوناگون اجتماعی بزرگ، نقش مردم، نقش معیار
است. یعنی گسترش یک تحول، گسترش یک فکر، گسترش نفوذ یک مُصلح اجتماعی،
وابسته ی به این است که با مردم چقدر ارتباط داشته باشد. هرچه ارتباط او و
آن جریان و آن جنبش و آن تحول با مردم بیشتر باشد، امکان موفقیت او بیشتر
است؛ اگر از مردم منقطع شد، دیری نخواهد پائید، کاری نخواهد کرد. البته در
تاریخ کشور ما جابه جائی های قدرت، آمدن سلسله های سلاطین و رفتن آن ها، به
مردم ارتباطی نداشته است؛ لیکن همین سلسله های حکومتی و سلطنتی ای که در
طول تاریخ ما وجود داشته اند، هر کدام از آن ها که توانسته اند رابطه ی
خودشان را با مردم به یک نحوی محکم و گرم و دوستانه کنند، پایداری شان،
موفقیتشان در اداره ی کشور و در عزت ملی بیشتر بوده است؛ هر کدام، از مردم
منقطع شدند، همه چیز را از دست دادند؛ که نمونه ی اتمّ آن، سلسله ی قاجار و
سلسله ی منحوس پهلوی در این دوره های اخیر است»[9] اما در سال ۹۲ رهبر انقلاب در متنی که برای تنفیذ حکم رئیس جمهور نوشتند این گونه نقش مردم را یادآور شدند: «آن چه ملت ایران همواره و اکنون، از حضور
انتخاباتیِ پرشور و بی تنش به دست آورده است، تنها نقش آفرینی در مدیریت
کشور و برگزیدن و برکشیدن خدمتگزارانی تازه نفس برای دوره ئی تازه نیست،
بلکه فراتر از آن، نشان دادن پختگی و بلوغ سیاسی ئی است که اقتدار ملیِ او
را با حکمت و عقلانیت درمی آمیزد و او را در افکار عمومی جهان، در رتبه ی
والائی از عزت و شکوه می نشاند. آنان که خواسته اند با وسوسه های خود، این
دریادلیِ ستایش برانگیز را برآشوبند و مرجعیت صندوق های رأی و چرخه ی
قانونی آن را نفی کنند، هر بار به گونه ئی، با سنگر استوار عزم ملی روبرو
شده اند».[10] و ایشان در روزهای آخر سال در تحلیل وضعیت ملت ایران و دشمنانش یک جمع بندی صریح ارائه دادند: «برخلاف آن چه که وانمود می شود که آن ها
در موضع فعال قرار دارند، نه، این جور نیست؛ دشمن در مقابل ملت ایران در
موضع انفعال است. ملتی با عزم راسخ، با بصیرت، با ایمان، می داند چه می
خواهد، راه را هم بلد است، سختی ها را هم با شجاعتِ تمام تحمل می کند؛ در
مقابل این ملت، اسلحه های گوناگون سیاسی و نظامی و امنیتی و اقتصادی کند
است؛ لذا دشمن در حال انفعال است. دشمنان چون در حال انفعالند، حرکات غیر
منطقی می کنند»[11] چهارمین کلمه ی اصلی شعار نام سال «مدیریت
جهادی» است. اصل مدیریت جهادی را رهبر انقلاب _ پیش از نامگذاری امسال _
در توضیح الگوی مدنظر از اقتصاد مقاومتی به عنوان ملزومه ی چهارم ذکر
فرمودند. اقتصاد مقاومتی با حرکت عادی موفق نمی شود. کار بزرگ، حرکت جدی و
پرتلاش می خواهد: «نکته ی چهارم، رویکرد جهادی است که در
این سیاست ها مورد ملاحظه قرار گرفته؛ همت جهادی، مدیریت جهادی. با حرکت
عادی نمی شود پیش رفت؛ باحرکت عادی و احیاناً خواب آلوده و بی حساسیت نمی
شود کارهای بزرگ را انجام داد؛ یک همت جهادی لازم است، تحرک جهادی و مدیریت
جهادی برای این کارها لازم است. باید حرکتی که می شود، هم علمی باشد، هم
پر قدرت باشد، هم با برنامه باشد، و هم مجاهدانه باشد. من در جلسه ای که با
رؤسای محترم سه قوه برای همین مسأله در هفته های گذشته داشتیم، مطرح کردم.
خوشبختانه آقای رئیس جمهور با قاطعیت به من گفتند که آن کسانی که در دولت
مسئول پیگیری این کارها هستند، تصمیمشان بر همین حرکت جدی و مجاهدانه است؛
خب، این خیلی خوب است؛ یعنی این لازم است، بدون این نمی شود پیش رفت».[12] رهبر انقلاب در دیدار شهردار و اعضای
شورای شهر پایتخت که در دی ماه سال گذشته برگزار شد هم از مدیریت جهادی سخن
گفتند. آیت الله خامنه ای از مدیریت جهادی به عنوان یک راهبرد اصلی این
گونه یاد کردند: «اگر مدیریت جهادی یا همان کار و تلاش با
نیت الهی و مبتنی بر علم و درایت حاکم باشد، مشکلات کشور، در شرایط کنونیِ
فشارهای خباثت آمیزِ قدرت های جهانی و در شرایط دیگر، قابل حل است و کشور
حرکت رو به جلو را ادامه خواهد داد».[13] یکی از جملات رهبر انقلاب که زنگش هنوز در
گوش بسیاری از دلسوزان این انقلاب و نظام اسلامی می پیچد، عدم موفقیت در
تحقق حماسه ی اقتصادی در سال ۹۲ است؛ جمله ای که در پیام نوروزی ایشان وجود
داشت. آیت الله خامنه ای در همان ماه های آغازین سال حماسه ی سیاسی و
حماسه ی اقتصادی هشداری داده بودند که گویا در میدان پر رخداد انتخابات که
صحنه ی اصلی حماسه ی سیاسی بود گم شد: «حماسه ی سیاسی و حماسه ی اقتصادی هر دو
مقوله از مقولاتی است که آحاد ملت در آن می توانند نقش ایفاء کنند؛ و تا
آحاد ملت نقش ایفاء نکنند، حماسه به وجود نمی آید»[14] رهبر انقلاب در پیام نوروزی سال ۹۳ راه طی شده را این گونه ارزیابی کردند: «در باب حماسه ی اقتصادی کاری که باید
انجام بگیرد و توقع بود که اتفاق بیفتد، اتفاق نیفتاد. تلاش هایی انجام
گرفت که مورد سپاس است، ولی کار بزرگی که باید در زمینه ی حماسه ی اقتصادی
انجام بگیرد، همچنان در پیش روی ما است و ما موظفیم که این حماسه را به
وجود بیاوریم.[15] باشد که در اسفند ۹۳، وقتی به پشت سر خود نگاه می کنیم، با عدم توفیق در دستیابی به بخش مهمی از اهدافمان مواجه نشویم... پی نوشت ها:ضلع اول: اقتصاد
اولین نکته سال
هدف از تحریم فشار بر مردم است
ترفند دشمن: گره زدن همه چیز به مسأله هسته ای
چشممان به دست دیگران نباشد
ابلاغ سیاست های اقتصاد مقاومتی
ضلع دوم: فرهنگ
فرهنگ، حاشیه نیست
اصلاح فرهنگ، بدون برنامه ریزی نمی شود
نگران فرهنگم
ضلع سوم: عزم ملی
مردم، مسأله ی اصلی
نقش مردم
اثر عزم مردم
ضلع چهارم: مدیریت جهادی
کارهای بزرگ، رویکرد جهادی می خواهد
راه حل مشکلات کشور
درسی از سال ۹۲ برای سال جدید