کلیات :: ارتباط دین و سیاست - قسمت دوم
و در ادامه می نویسد: در وصف امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ گفته شده است:
«انتم ساسه العباد؛ شما سیاست مداران بندگان خدا هستید».
و نیز در شأن آن ها آمده:
«الامام عارف بالسیاسه؛ امام به امور سیاست آگاهی و شناخت دارد».
و نیز در روایت آمده:
امور دین و ملت, از جانب خداوند به پیامبرش واگذار شد, لیسوس عباده؛ تا
آن پیامبر بندگان خدا را بر اساس سیاست خود تربیت و اصلاح کند.
و در خبر است:
«پیامبران بنی اسرائیل, بنی اسرائیل را سیاست می کردند», یعنی زمام
امور آن ها را همانند رؤسا و فرمان روایان به دست می گرفتند, و شؤون زندگی
آن ها را اداره و اصلاح و تدبیر می نمودند.[1]
در فرهنگ عمید آمده:
«سیاست؛ اصلاح امور خلق و اداره کردن کارهای کشور, رعیّت داری و مردم
داری است ... سیاست مدار کسی است که در کارهای سیاسی و امور مملکت داری,
بصیر و دانا و کارآزموده باشد».[2]
از مجموع گفتار دانشمندان پیرامون سیاست مدار آگاه و عادل چنین بر می آید که سیاست مدار کسی است که:
1ـ توان اداره مملکت و مردم را داشته باشد؛
2ـ هوشمند و آگاه بوده و مسائل گوناگون داخلی و خارجی کشور را بشناسد,
دشمن شناس بوده و از عوامل پیشرفت ها آگاهی داشته باشد, و برای جلوگیری از
ضربه ها و زیان ها, پیش بینی عمیق نماید.
ناگفته پیداست که زورمداران, به ویژه در دنیای غرب, از واژه سیاست
مانند واژه استعمار, سوء استفاده کرده و زیر نقاب آن, به هر گونه تزویر و
تحمیق و به اسارت گرفتن انسان ها و غارت می پردازند. بر همین اساس, سیاست
در گذشته و حال دارای دو معنا خواهد شد:
1ـ سیاست درست و حقیقی؛
2ـ سیاست دروغین و مجازی. که گاهی از این دوگونگی به سیاست مثبت و منفی تعبیر می شود.
سیاست صحیح, همان سیاست معقول و فراگیر است که براساس عدل و احسان و
تدبیر باشد, و به دور از هر گونه تزویر و انحراف, به اداره امور مردم
بپردازد, این همان سیاستی است که پیوند ناگسستنی با دین ناب اسلام دارد,
همان که در سرلوحه زندگی شهید آیت الله سید حسن مدرس ـ قدس سره ـ می درخشد
که گفت: «سیاست ما عین دیانت ما است, و دیانت ما عین سیاست ما است».
در مقابل این گونه سیاست, سیاست منفی و ناصحیح قرار دارد که امروز
سراسر جهان غرب را فرا گرفته که بیشتر بر اساس تزویر, نیرنگ, و بر اساس
منافع مادیِ نامشروع حکومت های خودکامه پی ریزی می شود.
امام خمینی ـ قدس سره ـ منادی پیوند دین و سیاست, به این دوگونگی تصریح
کرده و پس از ارائه سیاست صحیح و آمیختگی آن با اسلام, می فرماید:
«... این مطلب لازم است, بلکه فرض است که مردم را بیدار کنید و به مردم
بفهمانید این معنی را که این نغمه (جدایی دین از سیاست) که در همه ممالک
اسلامی بلند است که علما نباید در سیاست دخالت کنند, این یک نقشه ای است
مال ابرقدرت ها ... به حرف این ها گوش ندهید, و بخوانید به گوش ملت که ملت
بفهمند این معنی را که این نغمه, نغمه ای است که می خواهند علما را از
سیاست برکنار بزنند, و آن بکنند که در زمان های سابق بر ما گذشته است,
بیدار باشیم و همه توجه به این معنی داشته باشیم».[3]
و در گفتار دیگر می فرماید:
«سیاست برای روحانیون و برای انبیاء و اولیای خدا است ... آیت الله کاشانی[4]
در قلعه فلک الافلاک محبوس بود, رئیس زندان آن جا, روزی در گفت و گو با
آقای کاشانی گفته بود: «شما چرا در سیاست دخالت می کنید, سیاست شأن شما
نیست ...» ایشان (آقای کاشانی) به او پاسخ داد: تو خیلی خری! اگر من دخالت
در سیاست نکنم, کی دخالت بکند؟!»
امام خمینی ـ قدس سره ـ در ادامه سخن فرمود:
«مرا نزد رئیس سازمان امنیت شاه (در آن وقت که در قیطریه در حصر بودم)
بردند, او در ضمن صحبت هایش گفت: «آقا! سیاست عبارت از دروغ گویی است,
عبارت از خدعه است, عبارت از فریب است, عبارت از پدرسوختگی است, این را
بگذارید برای ما» من به او گفتم: این سیاست مال شما است ... البته این
سیاست هیچ ربطی به سیاست اسلامی ندارد, اما سیاست به معنی این که جامعه را
ببرد و هدایت کند به آن جایی که صلاح جامعه و صلاح افراد است, این در
روایات ما برای نبیّ اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ با لفظ سیاست ثابت
شده است ... در آن روایت هم هست که پیغمبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و
سلم ـ مبعوث شد که سیاست امت را متکفل باشد».[5]
این تقسیم بندی در مورد سیاست و کشورداری در صدر اسلام نیز وجود داشته
است. به عنوان مثال دشمنان پر کینه امیرمؤمنان علی ـ علیه السلام ـ می
پنداشتند که معاویه سیاست مدارتر از حضرت علی ـ علیه السلام ـ است,
امیرمؤمنان علی ـ علیه السلام ـ در پاسخ به این کژاندیشان کوردل فرمود:
«والله ما معاویه بادهی منی, و لکنه یغدر و یفجر, و لولا کراهیه الغدر لکنت من ادهی الناس؛[6]
سوگند به خدا, معاویه از من سیاست مدارتر نیست, ولی او نیرنگ می زند و
مرتکب گناه می شود, و اگر نیرنگ خصلت زشتی نبود, من سیاست مدارترین مردم
بودم».
دانشمند اهل تسنن ابن ابی الحدید, پس از ذکر سخن فوق می نویسد:
«اگر سیاست به معنی تألیف قلوب ملت, با هر نیرنگ, حیله, مجامله و تعطیل
حدود الهی باشد, معاویه سیاست مدارتر از حضرت علی ـ علیه السلام ـ بود, و
اگر سیاست به معنی حقیقی است؛ یعنی تدبیر امور بر اساس عدل و دستورهای
اسلام باشد ـ که هر مسلمانی باید پیرو چنین سیاستی باشد ـ حضرت علی ـ علیه
السّلام ـ سیاست مدارتر بود».[7]
در روایات اسلامی نیز سیاست به گونه ای تعریف شده که بیانگر دوگونگی سیاست است. به عنوان نمونه امام علی ـ علیه السلام ـ می فرماید:
«جمال السیاسه العدل فی الامره, و العفو مع القدره؛[8] زیبایی سیاست, رعایت عدالت در رهبری, و عفو هنگام قدرت است»
و در سخن دیگر می فرماید:
«بئس السیاسه الجور[9]؛ ستم کاری سیاست زشتی است».
شخصی از امام مجتبی ـ علیه السلام ـ پرسید: سیاست چیست؟ حضرت فرمود:
«هی ان تراعی حقوق الله و حقوق الاحیاء و حقوق الاموات؛[10] سیاست, آن است که رعایت کنی حقوق خداوند و حقوق زندگان و حقوق مردگان را ...».
نتیجه این که, سیاست بر دو گونه است: حقیقی و مجازی, خوب و بد. سیاست
خوب و حقیقی پیوند ناگسستنی با اسلام دارد, و هرگز نمی توان اسلام را از
چنین سیاستی جدا کرد, که در این صورت اسلام را از درون تهی کرده ایم. بر
همین اساس ما بر این باور هستیم که همه پیامبران و امامان ـ علیهم السلام ـ
سیاست مدار بودند, اندیشه و برنامه آن ها در دو چیز خلاصه می شد:
1ـ طاغوت زدایی؛ 2ـ تثبیت حکومت حق. و روشن است که چنین کاری عین سیاست
است. این دو کار که آمیخته با سیاست حقیقی است در قرآن به عنوان سرلوحه
برنامه پیامبران ـ علیهم السلام ـ عنوان شده, چنان که می خوانیم:
«و لقد بعثنا فی کل امه رسولاً ان اعبدوا الله و اجتنبوا الطاغوت؛[11] ما در هر امتی رسولی برانگیختیم که خدای یکتا را بپرستید و از طاغوت اجتناب کنید».
امامان ـ علیهم السلام ـ و مسأله سیاست
یکی از شواهد عینی و دلایل خلل ناپذیر در مورد پیوند محکم دین و سیاست
این است که در بیشتر زوایای زندگی امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ دخالت در
سیاست دیده می شود, آن ها مدعی امامت و حاکمیت بر مردم بودند, و در صورت
وجود شرایط به تشکیل حکومت می پرداختند, بیشتر آن ها در راه طاغوت زدایی به
شهادت رسیدند, نهضت عظیم امام حسین ـ علیه السلام ـ نمونه کامل مبارزه با
طاغوت است, حکومت پر رنج پنج ساله حضرت علی ـ علیه السلام ـ حاکی است که آن
حضرت در رأس سیاست قرار داشت و آن را هدایت می کرد. بر همین اساس در زیارت
جامعه کبیره که از امام هادی ـ علیه السلام ـ نقل شده, در وصف امامان ـ
علیهم السلام ـ می گوییم:
«السلام علیکم یا اهل بیت النبوه ... و ساسه العباد و ارکان البلاد؛[12] سلام بر شما ای خاندان رسالت و سیاست مداران بندگان خدا, و پایه های شهرها».
از همه این ها بالاتر این که بیشتر ابواب احکام فقهی که از امامان
معصوم ـ علیهم السلام ـ به ما رسیده, مربوط به سیاست است. فقهای ما کتب
فقهی را به سه بخش تقسیم می کنند: عبادات, معاملات, و سیاسات. عبادات همان
رابطه معنوی خلق با خالق است, معاملات رابطه مردم با یکدیگر است, سیاسات
رابطه مردم با حکومت می باشد.
و اگر دقت بیشتر شود, همان عبادات و معاملات نیز بدون حکومت و سیاستِ
صحیح و نیرومند سامان نمی پذیرد؛ مثلاً حج, نماز جمعه و نماز جماعت از
عباداتی است که جنبه های سیاسی آن بسیار قوی است. معاملات و داد و ستدها
نیز بدون محاکم و نظارت دقیق حکومت, قطعاً ناقص و نا به سامان خواهند شد, و
سر از هرج و مرج و تورم و تبعیض درمی آورند.
بنابراین, جداسازی تعلیمات و برنامه های اسلامی از مسائل سیاسی, امری
غیر ممکن است و شعارهایی که در غرب در مورد این جدایی داده می شود و از
حلقوم غرب زدگان تراوش می کند, کاملاً بی محتوا و فاقد ارزش است, چرا که
پیوند دین صحیح با سیاست صحیح, همانند پیوند روح و جسم است, چرا که دین
تنها قوانین فردی نیست, بلکه مجموعه ای از قوانین فردی, اجتماعی و سیاسی
است. نتیجه این که, آنان که دین و سیاست را از هم جدا کرده اند یا مفهوم
دین را نفهمیده اند و یا مفهوم سیاست را و یا هر دو را, چنان که حضرت امام
خمینی ـ قدس سره ـ در کتاب فقهی تحریر الوسیله در بحث نماز جمعه می نویسد:
«فمن توهم ان الدین منفکّ عن السیاسه فهو جاهل لم یعرف الاسلام و لا السیاسه؛[13] آن کس که خیال کند دین از سیاست جدا است, او ناآگاهی است که نه اسلام را شناخته و نه سیاست را».
[1] - مجمع البحرین, واژه سوس (چاپ جدید, ج 4, ص 78).
[2] - فرهنگ عمید, واژه سیاست.
[3] - صحیفه نور, ج 13, ص 219.
[4] - منظور, مرحوم آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی, مجتهد مجاهد و برجسته است که در سال 1303 هـ .ق در تهران متولد شد, و در سال 1381 هـ .ق (1340 هـ .ش) در 78 سالگی در تهران رحلت کرد. مرقدش در کنار مرقد مطهر حضرت عبدالعظیم ـ علیه السلام ـ در شهر ری است. آقای کاشانی به خاطر مبارزه با رژیم پهلوی, در بهمن ماه 1327 هـ .ش به وسیله آن رژیم, به قلعه فلک الافلاک خرم آباد تبعید شد, و پس از مدتی از آن جا به لبنان تبعید گردید, سرانجام در 20 خرداد 1329 هـ .ش به وطن بازگشت.
[5] - صحیفه نور, ج 13, ص 217 ـ 216.
[6] - نهج البلاغه صبحی صالح, خطبه 200.
[7] - شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید, ج 10, ص 212 به بعد.
[8] - غرر الحکم, ج 1, ص 374.
[9] - همان, 341.
[10] - حیاه الحسن ـ علیه السلام ـ , ج 1, ص 42.
[11] - سوره نحل (16), آیه 36.
[12] - مفاتیح الجنان, زیارت جامعه کبیره, ص 955.
[13] - تحریرالوسیله, ج 1, ص 234.
محمد محمدی اشتهاردی- کتاب ولایت فقیه، ص97