خطبه 13 نهج البلاغه

و من کلام له علیه السلام فی ذم البصرة و أهلها

کُنْتُمْ جُنْدَ الْمَرْأَةِ وَ أَتْبَاعَ الْبَهِیمَةِ رَغَا فَأَجَبْتُمْ وَ عُقِرَ فَهَرَبْتُمْ أَخْلَاقُکُمْ دِقَاقٌ وَ عَهْدُکُمْ شِقَاقٌ وَ دِینُکُمْ نِفَاقٌ وَ مَاؤُکُمْ زُعَاقٌ وَ الْمُقِیمُ بَیْنَ أَظْهُرِکُمْ مُرْتَهَنٌ بِذَنْبِهِ وَ الشَّاخِصُ عَنْکُمْ مُتَدَارَکٌ بِرَحْمَةٍ مِنْ رَبِّهِ کَأَنِّی بِمَسْجِدِکُمْ کَجُؤْجُؤِ سَفِینَةٍ قَدْ بَعَثَ اللَّهُ عَلَیْهَا الْعَذَابَ مِنْ فَوْقِهَا وَ مِنْ تَحْتِهَا وَ غَرِقَ مَنْ فِی ضِمْنِهَا (وَ فِی رِوَایَةٍ) وَ ایْمُ اللَّهِ لتغرقن بَلْدَتُکُمْ حَتَّى کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَى مَسْجِدِهَا کَجُؤْجُؤِ سَفِینَةٍ أَوْ نَعَامَةٍ جَاثِمَةٍ (وَ فِی رِوَایَةٍ) کَجُؤْجُؤِ طَیْرٍ فِی لُجَّةِ بَحْرٍ

ترجمه بنیاد نهج البلاغه:: در نکوهش بصره و بصریان

سرزنش مخالفان

شمایان لشکریان آن زن بودید، و از شتر او فرمانبری کردید، و به نعره آن زبان بسته پاسخ دادید، و آنگاه که از پای افتاد گریختید. اخلاقتان ناپسند، پیمانتان سست، آیینتان دو رویی، و آبتان شوراب. آن کس که بین شما مانَد، کیفر گناهی است که بیند و آنگاه که کوچ کند، دوباره مشمول رحمت خدا گردد. گویی می‏بینم که مسجدتان در سیلاب فرو رفته و جز بلندای آن چونان سینه کشتی چیزی نمانده است، و خداوند از فراز و نشیب بر آن عذاب فرستاده و آنجا هرچه هست در آب شده است. و در روایت دیگر: سوگند به خدا، شهرتان در آب رود، گویی مسجد آن را چونان سینه کشتی یا شتر مرغ خوابیده می‏بینم. و در روایت سوم: بسان سینه پرنده در میانه دریا.

ترجمه استاد دشتی:: - روز جمعه سال 36 هجری پس از پایان جنگ در مسجد جامع شهر در نکوهش مردم بصره فرمود -

عوامل سقوط جامعه - روانشناسی اجتماعی مردم بصره -

شما سپاه یک زن، و پیروان حیوان «شتر عایشه» بودید، تا شتر صدا می‏کرد می‏جنگیدید، و تا دست و پای آن قطع گردید فرار کردید.

اخلاق شما پست، و پیمان شما از هم گسسته، دین شما دو رویی، و آب آشامیدنی شما شور و ناگوار است.کسی که میان شما زندگی کند به کیفر گناهش گرفتار می‏شود، و آن کس که از شما دوری گزیند مشمول آمرزش پروردگار می‏گردد.گویا مسجد شما را می‏بینم که چون سینه کشتی غرق شده است، که عذاب خدا از بالا و پایین او را احاطه می‏کند، و سرنشینان آن، همه غرق می‏شوند.و در روایتی است:سوگند به خدا، سرزمین شما را آب غرق می‏کند، گویا مسجد شما را می‏نگرم که چون سینه کشتی یا چونان شتر مرغی که بر سینه خوابیده باشد بر روی آب مانده است.و در روایت دیگر:مانند سینه مرغ روی آب دریا.و در روایت دیگری آمده:خاک شهر شما بد بوترین خاکهاست، از همه جا به آب نزدیک‏تر و از آسمان دورتر، و نه دهم شرّ و فساد در شهر شما نهفته است، کسی که در شهر شما باشد گرفتار گناه، و آن که بیرون رود در پناه عفو خداست.گویی شهر شما را می‏نگرم که غرق شده، و آب آن را فرا گرفته.چیزی از آن دیده نمی‏شود، مگر جاهای بلند مسجد، مانند سینه مرغ بر روی امواج آب دریا.

ترجمه استاد شهیدی:: از سخنان آن حضرت است در نکوهش مردم بصره

سپاه زن بودید، و از چهارپا پیروی نمودید بانگ کرد و پاسخ گفتید، پی شد و گریختید. خوی شما پست است و پیمانتان دستخوش شکست. دورویی‏تان شعار است، و آبتان تلخ و ناگوار. آن که میان شما به سر برد، به‏ کیفر گناهش گرفتار، و آن که شما را ترک گوید، مشمول آمرزش پروردگار. گویی مسجد شما چون سینه کشتی است. به امر خدا زیر و زبر آن در عذاب است، و هر که در آن است غرقه در آب. (و در روایتی است که:) به خدا سوگند، شهر شما غرقه آب شود. گویی مسجد آن را می‏نگرم، چون سینه کشتی از آب برون مانده، یا شتر مرغی بر سینه به زمین خفته. (و در روایتی:) چون سینه مرغی در میان موج دریایی. (و در روایتی دیگر:) خاک شهر شما گنده‏ترین خاک است - و زمین آن مغاک -. نزدیکترین به آب و دورترین شهرها به آسمان، و نه دهم شرّ و فساد نهفته در آن. آن که درون شهر است زندانی گناه، و آن که برون است، عفو خدایش پناه. گویی شهر شما را می‏بینم که از هر سو به آب درون است، جز کنگره‏های مسجد که برون است، همچون سینه پرنده که بر کوهه آب دریا نشسته.